Mặc chê khen
Nguyễn Bỉnh Khiêm
Thị phi chẳng quản mặc chê khen,
Ngu dại trần trần tính đã quen.
Cảnh cũ điền viên tìm tính cũ,
Khách nhàn sơn dã dưỡng thân nhàn.
Nhà thông đường trúc lòng hằng mến,
Cửa mận tường đào bước ngại chen.
Sự thế tuần hoàn hay đắp đổi,
Từng xem thua được một hai phen.
Theo Thơ văn Nguyễn Bỉnh Khiêm dựa theo các bản Nôm Trình quốc công Nguyễn Bỉnh Khiêm thi tập (AB.635), Bạch Vân Am thi tập (AB.157), Trình quốc công Bạch Vân Am thi tập (AB.309).
*
Mặc Chê Khen – Bài Học Về Sự An Nhiên Giữa Đời
Bài thơ “Mặc chê khen” của Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm là một tuyệt tác chứa đựng triết lý sống sâu sắc, vượt qua thời gian và không gian. Đọc thơ, ta như thấy một tâm hồn đã trải qua biết bao thăng trầm nhưng vẫn giữ được sự an nhiên, tự tại, và thấm nhuần triết lý hòa hợp với thiên nhiên.
“Thị phi chẳng quản mặc chê khen,
Ngu dại trần trần tính đã quen.”
Mở đầu bài thơ, Trạng Trình dạy chúng ta thái độ không màng thị phi, không để những lời chê khen làm lay động tâm trí. Con người sống giữa đời khó tránh khỏi những nhận xét từ người khác, nhưng quan trọng là giữ được sự bình thản, sống đúng với bản chất của mình. Sự “ngu dại” mà tác giả nhắc đến không phải là thiếu hiểu biết, mà là một thái độ buông bỏ những toan tính hơn thua, sống hồn nhiên, thuận theo lẽ tự nhiên.
“Cảnh cũ điền viên tìm tính cũ,
Khách nhàn sơn dã dưỡng thân nhàn.”
Những câu thơ này gợi lên hình ảnh một cuộc sống điền viên giản dị và yên bình, nơi con người tìm lại bản ngã trong sự hòa quyện với thiên nhiên. Với Nguyễn Bỉnh Khiêm, niềm vui thực sự không nằm ở danh vọng hay của cải, mà ở sự thanh thản khi được sống giữa cảnh núi non, cỏ cây. Cuộc sống nhàn hạ ấy không chỉ nuôi dưỡng thân thể mà còn là nguồn suối làm trong sạch tâm hồn, giúp con người tìm được sự an vui đích thực.
“Nhà thông đường trúc lòng hằng mến,
Cửa mận tường đào bước ngại chen.”
Hình ảnh “đường trúc” và “tường đào” tượng trưng cho không gian thanh tịnh, nơi không có sự ồn ào, bon chen của cuộc đời. Trạng Trình đã chọn cách sống tách mình khỏi vòng xoáy danh lợi để tìm về sự giản dị, nơi tâm hồn có thể an trú mà không bị xáo trộn bởi những cám dỗ hay ganh đua. Đây là một lời nhắc nhở: hãy biết đâu là giới hạn, biết rời xa những điều không đáng để giữ cho lòng mình luôn trong sáng.
“Sự thế tuần hoàn hay đắp đổi,
Từng xem thua được một hai phen.”
Hai câu kết tựa như một đúc kết về quy luật của cuộc đời. Mọi thứ trong thế gian đều tuần hoàn và đổi thay, thua rồi lại được, mất rồi lại có. Người từng trải như Nguyễn Bỉnh Khiêm đã hiểu rõ điều này và lựa chọn không còn bận tâm đến được mất. Bài học ở đây là hãy nhìn đời bằng đôi mắt bao dung, biết chấp nhận sự thay đổi và hiểu rằng mọi thứ chỉ là tạm bợ.
Thông Điệp Nhẹ Nhàng Mà Sâu Sắc
Bài thơ “Mặc chê khen” của Nguyễn Bỉnh Khiêm không chỉ là những câu chữ, mà là lời tâm sự, lời khuyên dành cho mỗi chúng ta. Trong một thế giới đầy cạnh tranh, thị phi và bon chen, ông dạy ta rằng hạnh phúc không đến từ danh vọng, mà từ sự an nhiên trong tâm hồn.
Triết lý mà bài thơ truyền tải vẫn còn nguyên giá trị trong cuộc sống hiện đại. Con người ngày nay thường bị cuốn vào guồng quay của sự đánh giá, của việc tìm kiếm sự công nhận từ người khác. Nhưng hãy nhớ rằng, giá trị thực sự nằm ở việc sống đúng với bản thân, sống một cuộc đời giản dị và tự tại, như cách Nguyễn Bỉnh Khiêm đã sống giữa điền viên yên bình.
“Mặc chê khen” là một bài học về sự buông bỏ, một lời nhắc nhở rằng, giữa những thăng trầm của cuộc đời, chỉ có sự tĩnh lặng trong tâm hồn mới là điều vĩnh cửu. Sống an nhiên, hòa hợp với thiên nhiên và chính mình – đó chính là con đường dẫn đến hạnh phúc thực sự.
*
Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585) là một danh nhân văn hóa, nhà thơ, nhà triết học và nhà tiên tri lỗi lạc của Việt Nam. Ông tên thật là Nguyễn Văn Đạt, quê ở Hải Phòng, đỗ Trạng nguyên năm 1535 dưới triều Mạc và từng giữ chức quan lớn trong triều đình. Tuy nhiên, do bất mãn với thời cuộc, ông lui về ở ẩn, lập am Bạch Vân và trở thành một bậc hiền triết, được nhân dân gọi là “Trạng Trình”.
Nguyễn Bỉnh Khiêm nổi tiếng với những lời tiên đoán qua tập “Sấm Trạng Trình”, đồng thời để lại nhiều tác phẩm thơ văn sâu sắc thể hiện tư tưởng đạo lý, nhân sinh. Ông có ảnh hưởng lớn đến các triều đại và là một trong những trí thức kiệt xuất của Việt Nam thời phong kiến.
Viên Ngọc Quý.
