Ông đồ
Mỗi năm hoa đào nở
Lại thấy ông đồ già
Bày mực Tàu, giấy đỏ
Bên phố đông người qua
Bao nhiêu người thuê viết
Tấm tắc ngợi khen tài:
“Hoa tay thảo những nét
Như phượng múa, rồng bay”
Nhưng mỗi năm mỗi vắng
Người thuê viết nay đâu?
Giấy đỏ buồn không thắm
Mực đọng trong nghiên sầu…
Ông đồ vẫn ngồi đấy
Qua đường không ai hay
Lá vàng rơi trên giấy
Ngoài trời mưa bụi bay
Năm nay đào lại nở
Không thấy ông đồ xưa
Những người muôn năm cũ
Hồn ở đâu bây giờ?
1936
Đăng trên báo Tinh hoa.
*
“Ông đồ” – Nỗi Niềm Hoài Cổ Và Sự Phai Tàn Của Một Thời Vàng Son
Khi nhắc đến Vũ Đình Liên, không ai có thể quên Ông đồ – bài thơ đã trở thành biểu tượng cho nỗi hoài niệm về những giá trị xưa cũ đang dần phai nhạt theo thời gian. Dù không phải là một nhà thơ sáng tác nhiều, nhưng chỉ với bài thơ này, Vũ Đình Liên đã khắc sâu vào lòng người đọc hình ảnh ông đồ – một con người tài hoa nhưng lại bị lãng quên trong dòng chảy nghiệt ngã của thời đại.
Hình Ảnh Ông Đồ – Một Nét Đẹp Xưa Giữa Phố Phường Đông Đúc
Bài thơ mở đầu bằng khung cảnh quen thuộc mỗi dịp xuân về:
“Mỗi năm hoa đào nở
Lại thấy ông đồ già
Bày mực Tàu, giấy đỏ
Bên phố đông người qua”
Hoa đào – biểu tượng của mùa xuân, của sự tươi mới năm nào cũng nở, nhưng điều khiến bài thơ đượm buồn là sự xuất hiện của ông đồ già. Giữa dòng người nhộn nhịp chuẩn bị đón Tết, ông đồ vẫn ngồi đó, với nghiên mực, giấy đỏ những vật dụng gắn liền với nghề viết câu đối ngày xuân. Ở thời kỳ hưng thịnh, người ta tìm đến ông đồ để xin chữ, tấm tắc ngợi khen tài năng:
“Bao nhiêu người thuê viết
Tấm tắc ngợi khen tài:
‘Hoa tay thảo những nét
Như phượng múa, rồng bay'”
Những câu thơ này không chỉ thể hiện sự trân trọng của người đời với nét chữ tài hoa của ông đồ mà còn vẽ nên hình ảnh đẹp đẽ của một truyền thống văn hóa đã từng được nâng niu. Câu đối ngày xuân không chỉ là vật trang trí mà còn là niềm tin, là mong ước về một năm mới an lành, phát đạt.
Sự Phai Tàn Của Một Thời Đại
Thế nhưng, quy luật nghiệt ngã của thời gian đã khiến cảnh tượng ấy dần thay đổi:
“Nhưng mỗi năm mỗi vắng
Người thuê viết nay đâu?
Giấy đỏ buồn không thắm
Mực đọng trong nghiên sầu…”
Bài thơ chuyển sang một gam màu trầm hơn, khi hình ảnh ông đồ dần trở nên lạc lõng. Những người từng tấm tắc khen ngợi nét chữ năm nào nay đã không còn tìm đến. Sự vắng lặng ấy khiến giấy đỏ không còn rực rỡ, nghiên mực không còn ai khuấy động. Một nỗi buồn sâu thẳm len lỏi vào từng câu chữ, từng hình ảnh.
Những dòng tiếp theo càng làm tăng thêm sự cô đơn, lẻ loi của ông đồ giữa phố thị đông đúc:
“Ông đồ vẫn ngồi đấy
Qua đường không ai hay
Lá vàng rơi trên giấy
Ngoài trời mưa bụi bay”
Ông đồ vẫn ngồi đó, vẫn chờ đợi như một phần của quá khứ chưa thể dứt khỏi hiện tại. Nhưng người đời đã quên lãng, không ai dừng lại để chiêm ngưỡng hay trân trọng cái đẹp mà ông mang đến. Lá vàng rơi, mưa bụi bay – thiên nhiên cũng như đang đồng cảm với sự úa tàn của một kiếp người, của một thời đại đã qua.
Lời Than Xót Xa Trước Sự Lãng Quên Của Nhân Thế
Khổ thơ cuối là tiếng thở dài đầy xót xa:
“Năm nay đào lại nở
Không thấy ông đồ xưa
Những người muôn năm cũ
Hồn ở đâu bây giờ?”
Hoa đào vẫn nở, mùa xuân vẫn đến như bao năm trước, nhưng ông đồ đã không còn nữa. Hình ảnh quen thuộc ngày nào nay chỉ còn trong ký ức. Câu hỏi cuối bài thơ như một tiếng vọng về quá khứ, một nỗi băn khoăn không có lời giải đáp. Những người muôn năm cũ – những con người của một thời đại vàng son, của những giá trị văn hóa truyền thống – giờ đã trôi dạt về đâu?
Thông Điệp Của Bài Thơ – Trăn Trở Về Sự Biến Đổi Của Văn Hóa
Bài thơ Ông đồ không chỉ đơn thuần là một câu chuyện về sự phai tàn của một con người, mà còn là biểu tượng cho sự thay đổi của cả một nền văn hóa. Ông đồ chính là hình ảnh thu nhỏ của nền Nho học, của những giá trị cũ đang dần bị thời gian và sự phát triển của xã hội đào thải.
Nhưng liệu sự lãng quên ấy có phải là điều tất yếu? Vũ Đình Liên không trực tiếp lên án hay than trách, mà chỉ lặng lẽ ghi lại những đổi thay với một nỗi buồn man mác. Điều ông để lại cho chúng ta không chỉ là hình ảnh ông đồ với mực Tàu, giấy đỏ, mà còn là một câu hỏi lớn về sự bảo tồn những giá trị truyền thống trong dòng chảy hiện đại.
Lời Kết – Dư Âm Còn Đọng Lại
Dù thời gian có trôi qua bao lâu, bài thơ Ông đồ vẫn mãi là một tiếng lòng day dứt, một lời nhắc nhở về sự đổi thay và những mất mát không thể tránh khỏi. Nhưng đồng thời, bài thơ cũng gửi gắm một niềm hy vọng: rằng những giá trị đẹp đẽ ấy, dù có bị lãng quên nhất thời, vẫn sẽ còn mãi trong tâm hồn những người trân quý quá khứ.
Và mỗi khi xuân về, khi hoa đào lại nở, có lẽ đâu đó trong lòng mỗi người, hình ảnh ông đồ vẫn sống mãi, như một phần của những ký ức không thể phai mờ…
*
Vũ Đình Liên – Nhà Thơ Của Hoài Niệm Và Nhân Văn
Vũ Đình Liên (1913 – 1996) là một trong những gương mặt tiêu biểu của phong trào Thơ Mới Việt Nam. Dù không sáng tác nhiều, ông vẫn để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng người đọc với bài thơ Ông đồ – một tác phẩm thấm đượm nỗi hoài niệm, tiếc nuối trước sự mai một của những giá trị văn hóa truyền thống.
Thơ Vũ Đình Liên giàu cảm xúc, tinh tế và mang đậm chất nhân văn. Ông không chỉ viết về những nỗi buồn của thời thế, mà còn trăn trở về phận người, về sự đổi thay của xã hội. Ngoài sáng tác, ông còn là một nhà giáo mẫu mực, cống hiến cho sự nghiệp giảng dạy và nghiên cứu văn học.
Với một tâm hồn nhạy cảm và tinh tế, Vũ Đình Liên đã góp phần làm phong phú thêm diện mạo của Thơ Mới, đồng thời để lại trong lòng hậu thế những vần thơ đầy dư ba về nhân tình thế thái và lòng trắc ẩn sâu xa.
Viên Ngọc Quý.
