Phường danh lợi
Nguyễn Công Trứ
Cho hay trống thủng có làng bưng
Đã dễ rồi còn muốn dễ dưng
Mặc sức đâm thùng và tháo đáy
Tha hồ tráo đấu lại lường thưng
Khéo đem muối nọ toan gieo biển
Nghĩ rút dây kia sợ động rừng
Xấu máu xin đừng ăn của độc
Rượu làng thì uống rượu mua đừng.
*
“Phường Danh Lợi” – Lời Thức Tỉnh Về Lòng Tham và Đạo Nghĩa Của Nguyễn Công Trứ
Nguyễn Công Trứ, người nghệ sĩ tài hoa và bậc trí giả sâu sắc, không chỉ để lại những áng thơ đậm chất trữ tình mà còn khéo léo đưa vào đó những triết lý sống quý giá. Trong bài thơ “Phường danh lợi”, ông thể hiện sự phê phán sâu cay đối với lòng tham lam và lối sống thiếu đạo đức, đồng thời khuyên răn con người giữ gìn sự liêm chính, biết đủ và sống một cách thanh cao.
Phường danh lợi – bức tranh đầy mỉa mai về xã hội
“Cho hay trống thủng có làng bưng
Đã dễ rồi còn muốn dễ dưng.”
Nguyễn Công Trứ mở đầu bằng hình ảnh đầy ẩn dụ và mỉa mai. “Trống thủng” tượng trưng cho những điều đã sai lệch, mục ruỗng, nhưng người ta vẫn che đậy, lấp liếm. Hai câu thơ đầu phản ánh xã hội đương thời, nơi nhiều kẻ ham danh lợi cố gắng kiếm thêm bằng mọi cách, không cần biết đúng sai hay hậu quả.
Lòng tham vô đáy – ngọn nguồn của mọi lừa dối
“Mặc sức đâm thùng và tháo đáy
Tha hồ tráo đấu lại lường thưng.”
Hai câu tiếp theo phơi bày bản chất tham lam của con người khi lợi ích cá nhân lấn át mọi giá trị đạo đức. Những hành động như “đâm thùng”, “tháo đáy”, “tráo đấu”, và “lường thưng” không chỉ tượng trưng cho sự lừa lọc mà còn nhấn mạnh lòng tham vô độ của con người – luôn tìm cách chiếm đoạt và giành phần hơn, bất chấp đúng sai.
Lời cảnh tỉnh từ thiên nhiên và đạo nghĩa
“Khéo đem muối nọ toan gieo biển
Nghĩ rút dây kia sợ động rừng.”
Nguyễn Công Trứ khéo léo đưa vào hình ảnh thiên nhiên để cảnh báo về những hành động vượt quá giới hạn. “Gieo muối xuống biển” là việc làm vô ích, còn “rút dây động rừng” ám chỉ hậu quả khôn lường khi con người mưu toan phá vỡ trật tự tự nhiên và xã hội. Qua đó, ông muốn nhắn nhủ: hãy cẩn trọng với hành động của mình, vì sự tham lam và ích kỷ có thể gây ra những hệ lụy không thể cứu vãn.
Sống liêm chính và biết đủ
“Xấu máu xin đừng ăn của độc
Rượu làng thì uống rượu mua đừng.”
Ở hai câu kết, Nguyễn Công Trứ đưa ra lời khuyên chân thành về cách sống thanh cao và liêm chính. “Ăn của độc” hay “uống rượu mua” là những việc làm không đáng, biểu tượng cho lối sống tham lam, mưu lợi bất chính. Ông kêu gọi con người nên biết đủ, biết tránh xa những cám dỗ nguy hiểm, giữ cho mình một cuộc sống giản dị nhưng an yên, trong sạch.
Thông điệp của bài thơ
Qua bài thơ “Phường danh lợi”, Nguyễn Công Trứ không chỉ phê phán thói tham lam, lừa lọc mà còn nhấn mạnh giá trị của lòng tự trọng và đạo đức trong xã hội. Ông khuyên răn mỗi người hãy sống liêm chính, cẩn trọng trước những cám dỗ của danh lợi, bởi chỉ có sự ngay thẳng và trong sạch mới mang lại hạnh phúc và sự bình yên thực sự.
Kết
Bài thơ “Phường danh lợi” như một lời cảnh tỉnh mạnh mẽ vang lên giữa xã hội đầy rẫy những mưu toan và tranh giành. Nguyễn Công Trứ, qua từng câu thơ sâu sắc, đã gửi gắm triết lý sống vượt thời gian: sống đúng với đạo nghĩa, biết đủ, biết liêm chính, đó mới là cách để con người đạt được giá trị thật sự trong cuộc đời.
*
Nguyễn Công Trứ – Một Nhà Chính Trị, Quân Sự và Thi Sĩ Tài Hoa của Đại Nam
Nguyễn Công Trứ (1778–1858), tự Tồn Chất, hiệu Ngộ Trai, biệt hiệu Hi Văn, là một trong những nhân vật nổi bật của triều đại nhà Nguyễn. Ông không chỉ là một nhà chính trị, quân sự tài năng mà còn là một nhà thơ có phong cách độc đáo, để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử và văn hóa Việt Nam.
Tiểu sử và sự nghiệp
Nguyễn Công Trứ sinh ngày 19/12/1778 tại Quỳnh Côi, Thái Bình, trong một gia đình có truyền thống học vấn và làm quan. Cha ông, Nguyễn Công Tấn, là tri phủ Tiên Hưng, và mẹ ông, bà Nguyễn Thị Phan, cũng xuất thân từ một gia đình danh giá.
Từ nhỏ, Nguyễn Công Trứ nổi tiếng học giỏi và sáng tác thơ văn. Sau nhiều năm dùi mài kinh sử, mãi đến năm 41 tuổi, ông mới đỗ Giải nguyên và bắt đầu sự nghiệp làm quan dưới triều Nguyễn. Trải qua nhiều chức vụ quan trọng như Tri huyện Đường Hào, Tư nghiệp Quốc Tử Giám, Tổng đốc Hải Yên, và thậm chí đến Thượng thư, Nguyễn Công Trứ nổi bật trong cả lĩnh vực hành chính và quân sự.
Dẫu vậy, cuộc đời làm quan của ông không ít thăng trầm. Ông từng bị giáng chức và cách tuột làm lính thú, nhưng sau đó lại được trọng dụng nhờ tài năng và những đóng góp to lớn trong kinh tế và quân sự.
Những đóng góp nổi bật
Kinh tế
Nguyễn Công Trứ là người có công lớn trong việc khai hoang và phát triển kinh tế ở Bắc Bộ. Ông là người tiên phong chiêu mộ dân nghèo, đắp đê lấn biển, lập ấp ở các vùng Kim Sơn (Ninh Bình) và Tiền Hải (Thái Bình). Những huyện này không chỉ mang ý nghĩa kinh tế mà còn thể hiện tầm nhìn chiến lược lâu dài của ông.
Quân sự
Trong lĩnh vực quân sự, Nguyễn Công Trứ nổi bật với vai trò dẹp loạn và bảo vệ triều đình. Ông đã dẹp yên các cuộc khởi nghĩa như Phan Bá Vành (1827), Nông Văn Vân (1833), và giặc Khánh (1835). Ông cũng góp công lớn trong cuộc chiến chống Xiêm La (1841–1845). Dù tuổi cao, năm 1858, khi thực dân Pháp tấn công Đà Nẵng, ông vẫn xin vua Tự Đức cho ra trận, thể hiện tinh thần yêu nước đến cùng.
Thơ ca và con người
Nguyễn Công Trứ là một thi nhân xuất chúng với phong cách ngông nghênh, hào sảng. Thơ ông phản ánh tư tưởng sâu sắc về nhân tình thế thái, về danh lợi và cuộc sống. Dù chán chường với chốn quan trường, ông luôn yêu đời, sống tự do, phóng khoáng.
Những bài thơ như “Kiếp sau xin chớ làm người”, “Nào nào! Thằng nào sợ thằng nào” hay các bài hát ca trù như “Bỡn nhân tình” không chỉ thể hiện tài năng văn chương mà còn khắc họa một nhân cách độc đáo, táo bạo.
Ngay cả ở tuổi già, Nguyễn Công Trứ vẫn sống đời ngạo nghễ, nổi tiếng với việc cưỡi bò thay ngựa, kết hôn ở tuổi 73 và làm thơ đối đáp đầy hóm hỉnh.
Tưởng nhớ
Với những đóng góp to lớn trong nhiều lĩnh vực, Nguyễn Công Trứ được nhân dân kính trọng và tưởng nhớ. Tên ông được đặt cho nhiều con đường, trường học trên cả nước, và những nơi ông từng khai hoang vẫn lưu giữ đền thờ và tưởng niệm ông như một vị thành hoàng làng.
Nguyễn Công Trứ không chỉ là một nhà chính trị, quân sự lỗi lạc mà còn là một thi nhân tài hoa, để lại di sản văn hóa quý giá, góp phần tô điểm vẻ đẹp và sức mạnh của lịch sử Việt Nam.
Viên Ngọc Quý.
