Thất Kinh Châu
Ngũ hổ năm anh tướng rất mầu,
Đâu dè đến nỗi thất Kinh Châu.
Thời Lưu chưa đạt hay sao đặng,
Vận Hớn còn suy giỏi mặc dầu.
Tiếc bấy công trình Gia Cát Lượng,
Uổng thay mỏi mệt Hán Đình hầu.
Nghĩ thương cái phận Lưu Huyền Đức,
Nhiều nỗi Đàn Khê dễ sá âu.
*
Nỗi Đau Thất Kinh Châu – Tiếng Lòng Của Nguyễn Đình Chiểu
Nguyễn Đình Chiểu – nhà thơ yêu nước vĩ đại của dân tộc – không chỉ nổi bật với những áng văn chính luận sắc bén hay những bài thơ thể hiện chí khí anh hùng, mà còn có những vần thơ đầy xúc cảm về thời cuộc. “Thất Kinh Châu” là một trong những bài thơ như vậy, mượn câu chuyện lịch sử của thời Tam Quốc để bày tỏ sự tiếc nuối, đau xót trước vận nước suy vong và sự thất bại của những bậc hiền tài.
Nỗi Đau Mất Thành – Bi Kịch Của Người Anh Hùng
Mở đầu bài thơ, Nguyễn Đình Chiểu nhắc đến năm vị danh tướng của nhà Thục Hán – những người trung nghĩa, dũng cảm như mãnh hổ:
“Ngũ hổ năm anh tướng rất mầu,
Đâu dè đến nỗi thất Kinh Châu.”
Năm danh tướng gồm Quan Vũ, Trương Phi, Mã Siêu, Hoàng Trung, Triệu Vân, những người đã từng góp công lớn vào sự nghiệp của Lưu Bị, vậy mà cuối cùng để mất Kinh Châu – vùng đất trọng yếu của Thục Hán vào tay Đông Ngô. Sự thất bại này không chỉ làmột tổn thất chiến lược mà còn làmột cú sốc lớn với cả triều đình Thục Hán, bởi nó đánh dấu sự suy yếu không thể cứu vãn của nhà Hán.
Vận Mệnh Đã Định – Chí Lớn Bất Thành
Nguyễn Đình Chiểu đặt câu hỏi đầy chua xót:
“Thời Lưu chưa đạt hay sao đặng,
Vận Hớn còn suy giỏi mặc dầu.”
Lưu Bị là người có chí lớn, luôn khao khát phục hưng nhà Hán, nhưng cuối cùng vẫn không thể làm nên nghiệp lớn. Phải chăng ông chưa đủ tài giỏi, hay đơn giản chỉ là vì vận nước đã suy tàn, dù có cố gắng đến đâu cũng không thể thay đổi thời thế?
Câu thơ thể hiện một triết lý cay đắng của lịch sử: con người có thể có tài, có tâm, nhưng khi vận nước suy vi, mọi nỗ lực đều trở nên vô vọng. Đây không chỉ là câu chuyện của Lưu Bị mà còn phản ánh thực trạng đất nước Việt Nam vào thời Nguyễn Đình Chiểu – khi triều đình bạc nhược, quân xâm lược hoành hành, còn những bậc trung nghĩa như ông phải đau đớn nhìn giang sơn rơi vào tay giặc.
Nỗi Tiếc Nuối Cho Những Người Tài Ba
Điều khiến Nguyễn Đình Chiểu đau lòng hơn cả không chỉ là sự thất bại của Lưu Bị mà còn là công lao của những bậc hiền tài bị uổng phí:
“Tiếc bấy công trình Gia Cát Lượng,
Uổng thay mỏi mệt Hán Đình hầu.”
Gia Cát Lượng – vị quân sư thiên tài, người đã dốc hết tâm huyết để giúp Lưu Bị xây dựng sự nghiệp, cuối cùng vẫn không thể cứu vãn được nhà Hán. Cả cuộc đời ông chỉ biết tận trung báo quốc, nhưng dù đã “khổ tâm kế sách”, ông vẫn không thể thắng được quy luật nghiệt ngã của lịch sử.
Câu thơ thể hiện sự tiếc nuối cho những người tài năng nhưng sinh không gặp thời – một nỗi niềm mà Nguyễn Đình Chiểu cũng thấu hiểu sâu sắc. Bản thân ông là người tài đức vẹn toàn nhưng sống trong thời kỳ loạn lạc, dù có hết lòng vì đất nước cũng không thể cứu vãn vận mệnh dân tộc khỏi cảnh bị thực dân xâm lược.
Nỗi Thương Cảm Cho Người Anh Hùng Bất Hạnh
Khép lại bài thơ, tác giả bày tỏ lòng thương cảm với số phận của Lưu Bị:
“Nghĩ thương cái phận Lưu Huyền Đức,
Nhiều nỗi Đàn Khê dễ sá âu.”
Lưu Bị suốt đời bôn ba vì sự nghiệp, cuối cùng lại mất đi hai huynh đệ kết nghĩa, để tuột mất cơ đồ, để rồi phải ôm hận mà qua đời. Cuộc đời ông đầy bi thương, giống như một vở kịch mà ở đó, dù nhân vật chính có tài năng đến đâu, có thiện chí đến đâu thì cuối cùng cũng không thể thay đổi số mệnh.
Câu thơ cuối gợi lên một cảm giác đau đớn, bất lực. Nguyễn Đình Chiểu không chỉ thương Lưu Bị, mà còn thương cho những người anh hùng trung nghĩa phải chịu thất bại trong cơn binh đao loạn lạc. Ông cũng thương cho chính bản thân mình và những người cùng chí hướng, khi đứng trước cảnh nước mất nhà tan mà không thể xoay chuyển thời cuộc.
Thông Điệp Của Nguyễn Đình Chiểu – Tiếng Lòng Của Người Yêu Nước
Bài thơ “Thất Kinh Châu” không chỉ là một bài thơ về Tam Quốc, mà còn là một tác phẩm thấm đẫm tinh thần yêu nước và nỗi đau thời cuộc của Nguyễn Đình Chiểu.
Thất bại của Lưu Bị là bài học về lịch sử: Khi vận nước suy tàn, dù có tài giỏi đến đâu cũng khó lòng cứu vãn.
Nỗi tiếc nuối cho những bậc hiền tài như Gia Cát Lượng: Người tài đức mà sinh ra không gặp thời thì chỉ biết uổng công gắng sức.
Nỗi đau mất nước của tác giả: Nguyễn Đình Chiểu mượn câu chuyện Kinh Châu để nói lên nỗi đau của chính mình khi nhìn thấy quê hương rơi vào tay giặc Pháp mà bất lực.
Bài thơ như một lời nhắc nhở hậu thế: chỉ có đoàn kết, sáng suốt và biết nắm lấy vận mệnh trong tay thì mới có thể giữ vững giang sơn. Nếu không, dù có người tài giỏi như Gia Cát Lượng hay trung nghĩa như Lưu Bị, cũng chỉ có thể ôm hận mà thôi.
Dù đã trải qua hơn một thế kỷ, bài thơ “Thất Kinh Châu” vẫn giữ nguyên giá trị, là một tiếng lòng bi tráng về vận nước, về lòng trung nghĩa và về những bài học lịch sử chưa bao giờ cũ.
*
Nguyễn Đình Chiểu (1822–1888): Nhà thơ lớn, Danh nhân văn hóa thế giới
Nguyễn Đình Chiểu, tục gọi là cụ Đồ Chiểu, là một nhà thơ yêu nước tiêu biểu của Nam Bộ trong thế kỷ 19. Ông sinh ngày 1/7/1822 tại Gia Định (nay thuộc TP.HCM) trong một gia đình nhà nho. Cuộc đời ông trải qua nhiều biến cố, từ mất mẹ, mù lòa đến cảnh nước mất nhà tan, nhưng ông vẫn giữ vững đạo đức và lòng yêu nước.
Nguyễn Đình Chiểu là tác giả của nhiều tác phẩm nổi tiếng như Lục Vân Tiên, Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, và Ngư tiều vấn đáp nho y diễn ca. Thơ văn của ông thể hiện quan niệm “văn dĩ tải đạo,” luôn hướng tới đề cao chính nghĩa, lòng yêu nước và phẩm chất đạo đức.
Với những đóng góp xuất sắc cho văn hóa và tinh thần dân tộc, ngày 24/11/2021, ông được UNESCO vinh danh là Danh nhân Văn hóa Thế giới. Hiện khu đền thờ và mộ Nguyễn Đình Chiểu tại Bến Tre là di tích quốc gia đặc biệt, trở thành điểm đến tri ân của nhiều thế hệ.
Viên Ngọc Quý.
