Thế tục
Nguyễn Bỉnh Khiêm
Vụng, khéo nào ai chẳng có nghề,
Khó khăn phải luỵ đến thê nhi.
Được thời thân thích chen chân đến,
Thất thế hương lân thỉnh mặt đi.
Thớt có tanh tao ruồi đỗ bấy,
Ang không mật mỡ kiến bò chi!
Thế nay những trọng người nhiều của,
Lặng đến tay không ai kẻ vì?
(Theo Thơ văn Nguyễn Bỉnh Khiêm dựa theo các bản Nôm Trình quốc công Nguyễn Bỉnh Khiêm thi tập (AB.635), Bạch Vân Am thi tập (AB.157), Trình quốc công Bạch Vân Am thi tập (AB.309).
Nguồn:
1. Bùi Văn Nguyên, Thơ văn Nguyễn Bỉnh Khiêm (tập 1), NXB Giáo dục, 1989
2. Trần Trung Viên, Văn đàn bảo giám, NXB Văn học, 2004
*
“Thế Tục” – Tiếng Lòng Của Nguyễn Bỉnh Khiêm Trước Cõi Đời Đầy Biến Động
Trong những vần thơ ngắn gọn nhưng hàm chứa sâu sắc, Nguyễn Bỉnh Khiêm – người được đời tôn kính bởi trí tuệ uyên bác và tấm lòng thanh cao – đã phản ánh một cách chân thực về thế thái nhân tình qua bài thơ “Thế tục”. Từ đó, ông không chỉ phơi bày hiện thực phũ phàng của xã hội mà còn gửi gắm những triết lý sống đáng suy ngẫm cho mọi thế hệ.
Bức tranh thế thái nhân tình
Mở đầu bài thơ, Nguyễn Bỉnh Khiêm đặt ra một nhận định phổ quát về cuộc sống:
Vụng, khéo nào ai chẳng có nghề,
Khó khăn phải luỵ đến thê nhi.
Ông khẳng định rằng trong cuộc sống, ai cũng có sở trường, sở đoản riêng, nhưng khi đối mặt với khó khăn, con người thường phải nhờ cậy đến gia đình và những người thân yêu. Ở đây, Nguyễn Bỉnh Khiêm không chỉ nói về sự bất lực của con người trước nghịch cảnh mà còn nhấn mạnh tầm quan trọng của mối quan hệ gia đình trong những lúc khốn cùng.
Tuy nhiên, bài thơ nhanh chóng chuyển sang một góc nhìn đầy chua xót:
Được thời thân thích chen chân đến,
Thất thế hương lân thỉnh mặt đi.
Khi thành công và danh vọng vây quanh, người thân, bạn bè sẽ đổ xô đến để chia sẻ hào quang. Nhưng khi thất thế, sa cơ, tất cả những mối quan hệ ấy nhanh chóng tan biến, để lại con người đơn độc trong sự lãng quên của xã hội. Đây là một sự thật cay đắng của thế gian mà Nguyễn Bỉnh Khiêm đã khắc họa một cách chân thực và đầy cảm xúc.
Ẩn dụ sâu sắc về sự vô thường
Những câu thơ tiếp theo mang tính biểu tượng cao, dùng hình ảnh giản dị nhưng đầy ấn tượng:
Thớt có tanh tao ruồi đỗ bấy,
Ang không mật mỡ kiến bò chi!
Hai câu thơ ví von sự hấp dẫn của danh lợi với chiếc thớt đầy mùi tanh tao thu hút lũ ruồi, hay chiếc ang chứa mật mỡ lôi kéo đàn kiến. Khi còn giàu có, quyền lực, con người như chiếc thớt đầy hương vị khiến mọi người xung quanh vây quanh, xu nịnh. Nhưng khi không còn “mật mỡ,” khi tay trắng, chẳng ai còn mảy may quan tâm.
Những hình ảnh này không chỉ phơi bày sự vô thường, thực dụng của lòng người, mà còn ẩn chứa lời cảnh tỉnh về sự phù phiếm của danh vọng.
Thông điệp vượt thời gian
Kết thúc bài thơ, Nguyễn Bỉnh Khiêm đưa ra một nhận định sắc bén về giá trị con người trong xã hội:
Thế nay những trọng người nhiều của,
Lặng đến tay không ai kẻ vì?
Ông lên án xã hội đặt nặng giá trị vật chất, đánh giá con người qua của cải, thay vì phẩm chất hay tài năng. Trong xã hội ấy, người không có của cải dễ bị bỏ rơi, dù bản thân họ có tài đức đến đâu. Đây không chỉ là một hiện thực thời đại của ông, mà còn là bài học cho mọi thời đại: giá trị con người không thể bị đo đếm bởi vật chất, nhưng tiếc thay, đó lại là cách mà xã hội thường xuyên vận hành.
Những suy ngẫm cho hiện tại
Bài thơ “Thế tục” của Nguyễn Bỉnh Khiêm, dù đã trải qua hàng thế kỷ, vẫn mang giá trị sâu sắc với xã hội hiện đại. Trong một thế giới đầy bon chen, toan tính, nơi con người dễ bị cuốn vào vòng xoáy của danh lợi và vật chất, bài thơ là một tiếng chuông nhắc nhở chúng ta về:
Sự thực dụng trong lòng người: Quan hệ giữa người với người không nên bị ràng buộc bởi lợi ích hay của cải, mà cần xuất phát từ tình cảm chân thành.
Giá trị thực sự của con người: Hãy sống sao để giá trị của bản thân không bị gắn liền với vật chất, mà được ghi nhận qua đạo đức và hành động.
Sự tỉnh thức trước danh vọng: Đừng để bản thân bị cuốn theo những phù du của thế gian, bởi tất cả chỉ là vô thường và dễ tan biến.
Tiếng lòng của Trạng Trình – Lời nhắn nhủ cho muôn đời
Nguyễn Bỉnh Khiêm không chỉ là một nhà thơ mà còn là một người thầy của triết lý sống. Qua bài thơ “Thế tục,” ông dạy chúng ta cách nhìn nhận thế gian với con mắt tỉnh táo và trái tim an nhiên. Hãy sống với lòng chân thành, trân trọng những gì thật sự ý nghĩa, và nhớ rằng:
Thớt có tanh tao ruồi đỗ bấy,
Ang không mật mỡ kiến bò chi!
Bởi chỉ khi buông bỏ sự níu kéo vào vật chất phù du, ta mới có thể tìm thấy sự bình yên và giá trị đích thực của cuộc đời.
*
Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585) là một danh nhân văn hóa, nhà thơ, nhà triết học và nhà tiên tri lỗi lạc của Việt Nam. Ông tên thật là Nguyễn Văn Đạt, quê ở Hải Phòng, đỗ Trạng nguyên năm 1535 dưới triều Mạc và từng giữ chức quan lớn trong triều đình. Tuy nhiên, do bất mãn với thời cuộc, ông lui về ở ẩn, lập am Bạch Vân và trở thành một bậc hiền triết, được nhân dân gọi là “Trạng Trình”.
Nguyễn Bỉnh Khiêm nổi tiếng với những lời tiên đoán qua tập “Sấm Trạng Trình”, đồng thời để lại nhiều tác phẩm thơ văn sâu sắc thể hiện tư tưởng đạo lý, nhân sinh. Ông có ảnh hưởng lớn đến các triều đại và là một trong những trí thức kiệt xuất của Việt Nam thời phong kiến.
Viên Ngọc Quý.
