Thú điền viên
Nguyễn Công Trứ
Mãi thế rồi ta sẽ tính đây,
Điền viên thú nọ vẫn xưa nay.
Giang hồ bạn lữ câu tan hợp,
Tùng cúc anh em cuộc tỉnh say.
Toà đá Khương Công đôi khóm trúc,
Áo xuân Nghiêm Tử một vai cày.
Thái bình vũ trụ càng thong thả,
Chẳng lợi danh chi lại hoá hay.
Bốn bài thơ Quân tử cố cùng, Hội gió mây, Thú điền viên, Thú tiêu dao viết theo thủ vỹ liên hoàn cách (cuối của bài trước làm câu đầu của bài sau).
*
“Thú Điền Viên: Hồn Thơ Thanh Nhàn Trong Tâm Hồn Trượng Phu”
Nguyễn Công Trứ, một nhân cách lớn trong văn hóa Việt Nam, không chỉ là một danh tướng tài ba, một nhà chính trị lỗi lạc, mà còn là một thi nhân sâu sắc với tư tưởng triết lý nhân sinh vượt thời đại. Bài thơ “Thú điền viên” như một lời tự tình của ông khi lựa chọn lối sống thanh nhàn, rời xa những ồn ào, toan tính của cuộc đời để tìm về với thiên nhiên, với tâm hồn bình dị.
Lối Sống Điền Viên: Giấc Mộng Xưa Nay
“Mãi thế rồi ta sẽ tính đây,
Điền viên thú nọ vẫn xưa nay.”
Mở đầu bài thơ, Nguyễn Công Trứ khẳng định sự lựa chọn của mình: rời xa con đường danh lợi để quay về cuộc sống điền viên, nơi ông có thể sống tự do, hòa mình vào thiên nhiên. Cuộc sống này không phải là sự trốn tránh mà là một sự lựa chọn tỉnh táo, nơi tâm hồn tìm được sự an nhiên và thong thả.
Giang Hồ Và Điền Viên: Sự Tan Hợp Của Nhân Duyên
“Giang hồ bạn lữ câu tan hợp,
Tùng cúc anh em cuộc tỉnh say.”
Cuộc đời, đối với Nguyễn Công Trứ, là một chuỗi những cuộc gặp gỡ và chia ly. Nhưng giữa những biến đổi đó, ông tìm thấy sự đồng điệu trong những giá trị giản dị: cúc, tùng – biểu tượng của sự thanh cao và trường tồn – như những người bạn tâm giao, giúp ông vượt qua những đắng cay và tìm lại sự yên bình trong tâm hồn.
Tựa Cảnh Gợi Tâm: Hòa Nhập Với Thiên Nhiên
“Toà đá Khương Công đôi khóm trúc,
Áo xuân Nghiêm Tử một vai cày.”
Hình ảnh “toà đá Khương Công” bên những khóm trúc xanh hay “áo xuân Nghiêm Tử” gợi lên một không gian vừa mộc mạc vừa trang nhã. Cuộc sống điền viên không chỉ là những ngày lao động với “một vai cày,” mà còn là sự giao hòa với thiên nhiên, nơi con người tìm được niềm vui trong cái giản dị và thuần khiết.
Thông Điệp: Buông Bỏ Danh Lợi Để Tìm Sự An Yên
“Thái bình vũ trụ càng thong thả,
Chẳng lợi danh chi lại hoá hay.”
Nguyễn Công Trứ nhấn mạnh một triết lý sống sâu sắc: không chạy theo danh lợi, con người sẽ tìm thấy sự thanh thản trong tâm hồn. Lợi danh là phù phiếm, và trong sự buông bỏ ấy, ông phát hiện ra một giá trị chân thật: sự hòa hợp với vũ trụ, với tự nhiên, và với chính mình.
Hồn Thơ Thanh Nhàn Và Ý Chí Trượng Phu
Bài thơ “Thú điền viên” không chỉ ca ngợi cuộc sống điền viên mà còn là một lời khẳng định về cách sống của người quân tử. Đối với Nguyễn Công Trứ, sự trở về với tự nhiên không phải là từ bỏ trách nhiệm mà là một cách để giữ vững giá trị nhân sinh trong tâm hồn. Ông tìm thấy niềm vui trong lao động, trong thiên nhiên và trong sự đơn giản, thanh cao.
“Chẳng lợi danh chi lại hoá hay” – câu kết đầy ý nhị của bài thơ không chỉ là lời nhắc nhở nhẹ nhàng mà còn là lời khuyên chân thành dành cho những ai đang mải miết chạy theo danh lợi mà quên đi giá trị thực sự của cuộc sống. Nguyễn Công Trứ, với hồn thơ sâu sắc và khí phách của một trượng phu, đã để lại một bài học lớn về sự tự tại và lòng kiên định trước mọi biến đổi của đời người.
*
Nguyễn Công Trứ – Một Nhà Chính Trị, Quân Sự và Thi Sĩ Tài Hoa của Đại Nam
Nguyễn Công Trứ (1778–1858), tự Tồn Chất, hiệu Ngộ Trai, biệt hiệu Hi Văn, là một trong những nhân vật nổi bật của triều đại nhà Nguyễn. Ông không chỉ là một nhà chính trị, quân sự tài năng mà còn là một nhà thơ có phong cách độc đáo, để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử và văn hóa Việt Nam.
Tiểu sử và sự nghiệp
Nguyễn Công Trứ sinh ngày 19/12/1778 tại Quỳnh Côi, Thái Bình, trong một gia đình có truyền thống học vấn và làm quan. Cha ông, Nguyễn Công Tấn, là tri phủ Tiên Hưng, và mẹ ông, bà Nguyễn Thị Phan, cũng xuất thân từ một gia đình danh giá.
Từ nhỏ, Nguyễn Công Trứ nổi tiếng học giỏi và sáng tác thơ văn. Sau nhiều năm dùi mài kinh sử, mãi đến năm 41 tuổi, ông mới đỗ Giải nguyên và bắt đầu sự nghiệp làm quan dưới triều Nguyễn. Trải qua nhiều chức vụ quan trọng như Tri huyện Đường Hào, Tư nghiệp Quốc Tử Giám, Tổng đốc Hải Yên, và thậm chí đến Thượng thư, Nguyễn Công Trứ nổi bật trong cả lĩnh vực hành chính và quân sự.
Dẫu vậy, cuộc đời làm quan của ông không ít thăng trầm. Ông từng bị giáng chức và cách tuột làm lính thú, nhưng sau đó lại được trọng dụng nhờ tài năng và những đóng góp to lớn trong kinh tế và quân sự.
Những đóng góp nổi bật
Kinh tế
Nguyễn Công Trứ là người có công lớn trong việc khai hoang và phát triển kinh tế ở Bắc Bộ. Ông là người tiên phong chiêu mộ dân nghèo, đắp đê lấn biển, lập ấp ở các vùng Kim Sơn (Ninh Bình) và Tiền Hải (Thái Bình). Những huyện này không chỉ mang ý nghĩa kinh tế mà còn thể hiện tầm nhìn chiến lược lâu dài của ông.
Quân sự
Trong lĩnh vực quân sự, Nguyễn Công Trứ nổi bật với vai trò dẹp loạn và bảo vệ triều đình. Ông đã dẹp yên các cuộc khởi nghĩa như Phan Bá Vành (1827), Nông Văn Vân (1833), và giặc Khánh (1835). Ông cũng góp công lớn trong cuộc chiến chống Xiêm La (1841–1845). Dù tuổi cao, năm 1858, khi thực dân Pháp tấn công Đà Nẵng, ông vẫn xin vua Tự Đức cho ra trận, thể hiện tinh thần yêu nước đến cùng.
Thơ ca và con người
Nguyễn Công Trứ là một thi nhân xuất chúng với phong cách ngông nghênh, hào sảng. Thơ ông phản ánh tư tưởng sâu sắc về nhân tình thế thái, về danh lợi và cuộc sống. Dù chán chường với chốn quan trường, ông luôn yêu đời, sống tự do, phóng khoáng.
Những bài thơ như “Kiếp sau xin chớ làm người”, “Nào nào! Thằng nào sợ thằng nào” hay các bài hát ca trù như “Bỡn nhân tình” không chỉ thể hiện tài năng văn chương mà còn khắc họa một nhân cách độc đáo, táo bạo.
Ngay cả ở tuổi già, Nguyễn Công Trứ vẫn sống đời ngạo nghễ, nổi tiếng với việc cưỡi bò thay ngựa, kết hôn ở tuổi 73 và làm thơ đối đáp đầy hóm hỉnh.
Tưởng nhớ
Với những đóng góp to lớn trong nhiều lĩnh vực, Nguyễn Công Trứ được nhân dân kính trọng và tưởng nhớ. Tên ông được đặt cho nhiều con đường, trường học trên cả nước, và những nơi ông từng khai hoang vẫn lưu giữ đền thờ và tưởng niệm ông như một vị thành hoàng làng.
Nguyễn Công Trứ không chỉ là một nhà chính trị, quân sự lỗi lạc mà còn là một thi nhân tài hoa, để lại di sản văn hóa quý giá, góp phần tô điểm vẻ đẹp và sức mạnh của lịch sử Việt Nam.
Viên Ngọc Quý.
