Thú tiêu dao
Nguyễn Công Trứ
Chẳng lợi danh chi lại hoá hay,
Chẳng ai phiền luỵ chẳng ai rầy.
Ngoài vòng cương toả chân cao thấp,
Trong thú yên hà mặt tỉnh say.
Liếc mắt coi chơi người lớn bé,
Vểnh râu bàn những chuyện xưa nay.
Của trờì trăng gió kho vô tận,
Cầm hạc tiêu dao đất nước này.
Bốn bài thơ Quân tử cố cùng, Hội gió mây, Thú điền viên, Thú tiêu dao viết theo thủ vỹ liên hoàn cách (cuối của bài trước làm câu đầu của bài sau). Tiêu đề bài này có bản chép là Tiêu dao, hay Thú tiêu dao.
*
“Thú Tiêu Dao – Khi Lòng Người Đủ An Nhiên”
Nguyễn Công Trứ – một con người tài năng, từng tung hoành chốn quan trường, nếm đủ vinh hoa lẫn cay đắng của công danh. Nhưng cuối cùng, ông lại tìm thấy niềm vui trong sự tiêu dao, ẩn dật, buông bỏ lợi danh để tìm về cõi an nhiên. “Thú tiêu dao” chính là lời tâm tình của một kẻ sĩ đã đi qua bao bể dâu, hiểu rõ lẽ thịnh suy và lựa chọn một cuộc sống tự do, không ràng buộc.
Buông Bỏ Lợi Danh – Nhận Lại Bình Yên
“Chẳng lợi danh chi lại hóa hay,
Chẳng ai phiền lụy, chẳng ai rầy.”
Có lẽ, chỉ khi đã từng chinh chiến nơi quan trường, từng vướng vào vòng xoáy của quyền lực, Nguyễn Công Trứ mới thấm thía được rằng, danh lợi rốt cuộc cũng chỉ là phù du. Khi buông bỏ tất cả, con người mới thật sự được an nhiên, không còn bị ràng buộc bởi những lo toan của thế tục. Ở chốn quan trường, mỗi quyết định đều có thể gây hệ lụy, mỗi bước đi đều có thể bị dèm pha. Nhưng khi đã rũ sạch áo quan, trở về với thiên nhiên, ông không còn ai rầy la, không còn ai phiền lụy – một cuộc sống tự do đúng nghĩa.
An Nhiên Giữa Đất Trời
“Ngoài vòng cương tỏa chân cao thấp,
Trong thú yên hà mặt tỉnh say.”
Những quy tắc, những khuôn phép của xã hội tựa như một sợi dây vô hình trói buộc con người. Nguyễn Công Trứ gọi đó là “vòng cương tỏa”. Khi còn đeo đuổi công danh, con người bị cuốn theo những tranh đấu, những tính toán hơn thua. Nhưng khi đã buông bỏ, ông trở về với thú vui tự do, không còn bị bó buộc bởi những khuôn khổ cứng nhắc. Đó chính là “thú yên hà” – thú vui của người biết sống hòa mình với thiên nhiên, sống theo nhịp thở của trời đất, để lòng nhẹ nhàng như mây trôi.
Nhìn Đời Với Một Tâm Thế Khác
“Liếc mắt coi chơi người lớn bé,
Vểnh râu bàn những chuyện xưa nay.”
Khi đã đứng ngoài vòng tranh đoạt, con người ta mới có thể nhìn đời bằng con mắt thong dong. Không còn là kẻ trong cuộc, Nguyễn Công Trứ nhìn những bon chen của thế gian bằng một nụ cười nhẹ nhàng, bằng cái “liếc mắt coi chơi” đầy ung dung. Ông bàn chuyện xưa nay không phải để hoài vọng, mà để ngẫm ra những quy luật muôn đời. Người đến rồi đi, vinh quang rồi cũng phai mờ, chỉ có những bài học từ quá khứ mới là điều đáng để chiêm nghiệm.
Thiên Nhiên – Kho Báu Vô Tận Của Người Tiêu Dao
“Của trời trăng gió kho vô tận,
Cầm hạc tiêu dao đất nước này.”
Khi không còn vướng bận lợi danh, con người ta mới nhận ra, những gì quý giá nhất trong cuộc sống lại không hề tốn kém. Trăng, gió, thiên nhiên – tất cả đều là “kho vô tận” mà tạo hóa ban tặng. Giữa cuộc đời đầy biến động, chỉ có thiên nhiên là trường tồn. Nguyễn Công Trứ chọn “cầm hạc tiêu dao” – chơi đàn, ngắm trời, hòa mình vào thiên nhiên, tận hưởng những thú vui thanh tao nhất.
Lời Nhắn Nhủ Từ Nguyễn Công Trứ
Bài thơ không chỉ là lời tâm sự của riêng Nguyễn Công Trứ mà còn là một triết lý sống dành cho tất cả chúng ta. Con người ai cũng có những lúc chạy theo danh vọng, quyền lực, nhưng đến một lúc nào đó, liệu chúng ta có dám buông bỏ để tìm về sự bình yên hay không?
Nguyễn Công Trứ đã đi qua những đỉnh cao và vực sâu của cuộc đời, để rồi nhận ra rằng, an nhiên mới là thứ đáng giá nhất. Có lẽ, đó cũng chính là thông điệp mà ông muốn gửi gắm qua bài thơ này: Khi lòng đã đủ vững vàng, khi tâm đã đủ tĩnh tại, thì dù ở đâu, con người ta cũng có thể tiêu dao.
*
Nguyễn Công Trứ – Một Nhà Chính Trị, Quân Sự và Thi Sĩ Tài Hoa của Đại Nam
Nguyễn Công Trứ (1778–1858), tự Tồn Chất, hiệu Ngộ Trai, biệt hiệu Hi Văn, là một trong những nhân vật nổi bật của triều đại nhà Nguyễn. Ông không chỉ là một nhà chính trị, quân sự tài năng mà còn là một nhà thơ có phong cách độc đáo, để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử và văn hóa Việt Nam.
Tiểu sử và sự nghiệp
Nguyễn Công Trứ sinh ngày 19/12/1778 tại Quỳnh Côi, Thái Bình, trong một gia đình có truyền thống học vấn và làm quan. Cha ông, Nguyễn Công Tấn, là tri phủ Tiên Hưng, và mẹ ông, bà Nguyễn Thị Phan, cũng xuất thân từ một gia đình danh giá.
Từ nhỏ, Nguyễn Công Trứ nổi tiếng học giỏi và sáng tác thơ văn. Sau nhiều năm dùi mài kinh sử, mãi đến năm 41 tuổi, ông mới đỗ Giải nguyên và bắt đầu sự nghiệp làm quan dưới triều Nguyễn. Trải qua nhiều chức vụ quan trọng như Tri huyện Đường Hào, Tư nghiệp Quốc Tử Giám, Tổng đốc Hải Yên, và thậm chí đến Thượng thư, Nguyễn Công Trứ nổi bật trong cả lĩnh vực hành chính và quân sự.
Dẫu vậy, cuộc đời làm quan của ông không ít thăng trầm. Ông từng bị giáng chức và cách tuột làm lính thú, nhưng sau đó lại được trọng dụng nhờ tài năng và những đóng góp to lớn trong kinh tế và quân sự.
Những đóng góp nổi bật
Kinh tế
Nguyễn Công Trứ là người có công lớn trong việc khai hoang và phát triển kinh tế ở Bắc Bộ. Ông là người tiên phong chiêu mộ dân nghèo, đắp đê lấn biển, lập ấp ở các vùng Kim Sơn (Ninh Bình) và Tiền Hải (Thái Bình). Những huyện này không chỉ mang ý nghĩa kinh tế mà còn thể hiện tầm nhìn chiến lược lâu dài của ông.
Quân sự
Trong lĩnh vực quân sự, Nguyễn Công Trứ nổi bật với vai trò dẹp loạn và bảo vệ triều đình. Ông đã dẹp yên các cuộc khởi nghĩa như Phan Bá Vành (1827), Nông Văn Vân (1833), và giặc Khánh (1835). Ông cũng góp công lớn trong cuộc chiến chống Xiêm La (1841–1845). Dù tuổi cao, năm 1858, khi thực dân Pháp tấn công Đà Nẵng, ông vẫn xin vua Tự Đức cho ra trận, thể hiện tinh thần yêu nước đến cùng.
Thơ ca và con người
Nguyễn Công Trứ là một thi nhân xuất chúng với phong cách ngông nghênh, hào sảng. Thơ ông phản ánh tư tưởng sâu sắc về nhân tình thế thái, về danh lợi và cuộc sống. Dù chán chường với chốn quan trường, ông luôn yêu đời, sống tự do, phóng khoáng.
Những bài thơ như “Kiếp sau xin chớ làm người”, “Nào nào! Thằng nào sợ thằng nào” hay các bài hát ca trù như “Bỡn nhân tình” không chỉ thể hiện tài năng văn chương mà còn khắc họa một nhân cách độc đáo, táo bạo.
Ngay cả ở tuổi già, Nguyễn Công Trứ vẫn sống đời ngạo nghễ, nổi tiếng với việc cưỡi bò thay ngựa, kết hôn ở tuổi 73 và làm thơ đối đáp đầy hóm hỉnh.
Tưởng nhớ
Với những đóng góp to lớn trong nhiều lĩnh vực, Nguyễn Công Trứ được nhân dân kính trọng và tưởng nhớ. Tên ông được đặt cho nhiều con đường, trường học trên cả nước, và những nơi ông từng khai hoang vẫn lưu giữ đền thờ và tưởng niệm ông như một vị thành hoàng làng.
Nguyễn Công Trứ không chỉ là một nhà chính trị, quân sự lỗi lạc mà còn là một thi nhân tài hoa, để lại di sản văn hóa quý giá, góp phần tô điểm vẻ đẹp và sức mạnh của lịch sử Việt Nam.
Viên Ngọc Quý.
