Tứ dân – công
Hoá công máy móc ở đâu nà,
Trăm thợ nhân gian nghẻ ngóc ra.
Sáu tỉnh đua làm nghề khéo léo,
Năm châu sắm đủ của xây xoa.
Mẫu tuồng đơn kép theo hình thế,
Mỗi việc lâu mau tại ý ta
Máy tạo trong tay nào có vụng,
Chi lăm lương đống nước cùng nhà.
*
TỨ DÂN – CÔNG: NGỢI CA NGƯỜI THỢ VÀ TINH THẦN DỰNG NƯỚC
Trong xã hội xưa, quan niệm về “tứ dân” – sĩ, nông, công, thương – đã định hình rõ vai trò của mỗi tầng lớp trong sự phát triển của đất nước. Nếu “sĩ” là trí thức, “nông” là những người gắn bó với ruộng đồng, “thương” là tầng lớp buôn bán, thì “công” – những người thợ thủ công, những nghệ nhân tài hoa – chính là những người góp phần không nhỏ vào công cuộc dựng xây nước nhà.
Bài thơ “Tứ dân – công” của Nguyễn Đình Chiểu là một lời ca ngợi sức lao động sáng tạo của những người thợ, đồng thời cũng là một bài học sâu sắc về trách nhiệm và ý thức xây dựng quê hương.
1. Người thợ – Bàn tay của tạo hóa
“Hoá công máy móc ở đâu nà,
Trăm thợ nhân gian nghẻ ngóc ra.”
Mở đầu bài thơ, Nguyễn Đình Chiểu đặt ra một câu hỏi mang tính triết lý: Sự sáng tạo đến từ đâu? Ông không cho rằng đó chỉ là công việc của “Hóa công” (tạo hóa), mà chính con người, bằng tài năng và sự cần cù của mình, đã tạo nên mọi công trình, mọi vật dụng phục vụ cuộc sống.
“Trăm thợ nhân gian nghẻ ngóc ra” – hàng trăm, hàng ngàn người thợ trên đời này không ngừng sáng tạo, không ngừng lao động để làm nên những giá trị to lớn. Câu thơ ca ngợi bàn tay con người, khẳng định rằng chính con người mới là chủ nhân của sự sáng tạo, chứ không phải do một thế lực siêu nhiên nào ban tặng.
2. Tài năng của người thợ – Niềm tự hào của đất nước
“Sáu tỉnh đua làm nghề khéo léo,
Năm châu sắm đủ của xây xoa.”
Nguyễn Đình Chiểu vẽ lên một bức tranh sống động về nền thủ công phát triển mạnh mẽ ở khắp nơi, đặc biệt là ở sáu tỉnh Nam Kỳ. Những người thợ khéo léo, tài ba, không chỉ sản xuất phục vụ nhu cầu trong nước mà còn tạo ra những sản phẩm có thể sánh ngang với thế giới.
Hai câu thơ này mang niềm tự hào dân tộc, khẳng định rằng người Việt Nam không thua kém ai về tài năng, chỉ cần có cơ hội và điều kiện thì họ có thể làm nên những điều kỳ diệu.
3. Lao động – Một nghệ thuật sáng tạo
“Mẫu tuồng đơn kép theo hình thế,
Mỗi việc lâu mau tại ý ta.”
Những người thợ không đơn thuần là làm theo khuôn mẫu có sẵn, mà họ có thể biến hóa, sáng tạo theo từng tình huống, từng yêu cầu khác nhau. Câu thơ đề cao trí tuệ và sự chủ động của con người trong lao động, nhấn mạnh rằng thành công không chỉ đến từ kỹ năng mà còn từ tư duy và ý chí.
4. Người thợ – Trụ cột của đất nước
“Máy tạo trong tay nào có vụng,
Chi lăm lương đống nước cùng nhà.”
Hai câu thơ kết lại bài thơ bằng một tư tưởng vô cùng sâu sắc: nếu con người biết tận dụng tài năng và sức lao động của mình, thì không có gì là vụng về hay yếu kém cả. Những người thợ chính là trụ cột xây dựng đất nước, góp phần tạo nên sự phồn thịnh cho xã hội.
Đây cũng là một lời nhắc nhở: lao động không chỉ để kiếm sống, mà còn là trách nhiệm với quê hương, với tổ quốc. Người thợ, dù nhỏ bé trong xã hội, nhưng nếu họ tận tâm với nghề, họ cũng chính là những người dựng nước và giữ nước.
5. Thông điệp của Nguyễn Đình Chiểu: Lao động là vinh quang, sáng tạo là sức mạnh
Bài thơ “Tứ dân – công” không chỉ đơn thuần ca ngợi những người thợ, mà còn gửi gắm một thông điệp vô cùng mạnh mẽ:
Lao động là vinh quang – không có nghề nào thấp kém, chỉ có những người không biết quý trọng sức lao động của mình.
Sự sáng tạo là sức mạnh của con người – nếu biết tận dụng tài năng và trí tuệ, con người có thể làm chủ cuộc sống, làm chủ vận mệnh của mình.
Mỗi người đều có trách nhiệm xây dựng đất nước – không chỉ quan lại, sĩ phu mới có trách nhiệm với quê hương, mà ngay cả những người thợ, những người lao động chân tay cũng là một phần quan trọng trong sự phát triển của xã hội.
Ngày nay, bài thơ của Nguyễn Đình Chiểu vẫn giữ nguyên giá trị. Trong thời đại công nghệ và hội nhập, tinh thần lao động cần mẫn, sáng tạo mà ông ca ngợi chính là điều mà mỗi người cần học hỏi. Chỉ khi mỗi cá nhân tận tâm với công việc của mình, đất nước mới có thể phát triển vững mạnh và sánh vai cùng thế giới.
*
Nguyễn Đình Chiểu (1822–1888): Nhà thơ lớn, Danh nhân văn hóa thế giới
Nguyễn Đình Chiểu, tục gọi là cụ Đồ Chiểu, là một nhà thơ yêu nước tiêu biểu của Nam Bộ trong thế kỷ 19. Ông sinh ngày 1/7/1822 tại Gia Định (nay thuộc TP.HCM) trong một gia đình nhà nho. Cuộc đời ông trải qua nhiều biến cố, từ mất mẹ, mù lòa đến cảnh nước mất nhà tan, nhưng ông vẫn giữ vững đạo đức và lòng yêu nước.
Nguyễn Đình Chiểu là tác giả của nhiều tác phẩm nổi tiếng như Lục Vân Tiên, Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, và Ngư tiều vấn đáp nho y diễn ca. Thơ văn của ông thể hiện quan niệm “văn dĩ tải đạo,” luôn hướng tới đề cao chính nghĩa, lòng yêu nước và phẩm chất đạo đức.
Với những đóng góp xuất sắc cho văn hóa và tinh thần dân tộc, ngày 24/11/2021, ông được UNESCO vinh danh là Danh nhân Văn hóa Thế giới. Hiện khu đền thờ và mộ Nguyễn Đình Chiểu tại Bến Tre là di tích quốc gia đặc biệt, trở thành điểm đến tri ân của nhiều thế hệ.
Viên Ngọc Quý.
