Vô sự là hơn
Nguyễn Bỉnh Khiêm
Hễ kẻ trêu ngươi ắt phải lo,
Chẳng bằng vô sự ngáy pho pho.
Tay kia nắm khéo còn khi mở,
Miệng nọ hay thìn lại có ho.
Chớ thuở được thời mèo đuổi chuột,
Đến khi thất thế hổ tha bò.
Được thua san mới ăn năn lại,
Vô sự chăng hơn có sự ru?
Theo Thơ văn Nguyễn Bỉnh Khiêm dựa theo các bản Nôm Trình quốc công Nguyễn Bỉnh Khiêm thi tập (AB.635), Bạch Vân Am thi tập (AB.157), Trình quốc công Bạch Vân Am thi tập (AB.309).
*
Vô Sự Là Hơn – Triết Lý Thanh Nhàn Giữa Dòng Đời Nhiễu Nhương
Trong bài thơ “Vô sự là hơn”, Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm mang đến một thông điệp sâu sắc về lẽ sống thanh nhàn và sự buông bỏ. Qua những vần thơ đầy suy tư, ông khuyên răn con người nên chọn cho mình con đường tĩnh lặng, không hơn thua hay chạy theo những ồn ào của thế sự. Đây không chỉ là lời tự sự của một bậc hiền triết mà còn là ánh sáng dẫn lối cho những tâm hồn đang lạc giữa cuộc sống đầy biến động.
“Hễ kẻ trêu ngươi ắt phải lo,
Chẳng bằng vô sự ngáy pho pho.”
Ngay từ câu mở đầu, Nguyễn Bỉnh Khiêm đã khẳng định rằng, những ai mải mê trêu chọc, gây hấn với người khác sẽ chẳng bao giờ có được sự bình yên. Trái lại, người biết sống “vô sự” – không tranh đua, không mưu cầu quá nhiều – sẽ tận hưởng cuộc đời một cách nhẹ nhàng, như giấc ngủ sâu không mộng mị. Ông nhắc nhở chúng ta rằng, trong một thế giới đầy cạm bẫy, sự thanh thản trong tâm hồn mới là điều quý giá nhất.
“Tay kia nắm khéo còn khi mở,
Miệng nọ hay thìn lại có ho.”
Hai câu tiếp theo dùng hình ảnh rất đời thường để chỉ sự thay đổi và vô thường của cuộc sống. “Tay nắm” tượng trưng cho những gì ta sở hữu, nhưng rồi cũng đến lúc phải “mở”, buông bỏ. Cũng vậy, lời nói dù “hay” đến mấy, nếu không cẩn trọng, vẫn có thể gây họa. Đây là bài học về sự tỉnh táo và biết chừng mực trong mọi hành động, lời nói.
“Chớ thuở được thời mèo đuổi chuột,
Đến khi thất thế hổ tha bò.”
Nguyễn Bỉnh Khiêm dùng hình ảnh sinh động để nhắc nhở con người về sự đổi thay của vận mệnh. Khi ở thời đắc ý, mạnh mẽ như “mèo đuổi chuột”, con người dễ sinh kiêu ngạo. Nhưng khi vận thế đổi thay, “hổ tha bò” – kẻ mạnh trở thành kẻ yếu, mọi thứ đều có thể đảo ngược. Ông khuyên ta không nên quá say mê chiến thắng hay thành công nhất thời, bởi đời luôn biến đổi khó lường.
“Được thua san mới ăn năn lại,
Vô sự chăng hơn có sự ru?”
Hai câu kết là đúc kết trí tuệ của cả bài thơ. Chỉ khi đã trải qua đủ những được mất, thắng thua, con người mới thấm thía sự vô nghĩa của chúng và hối tiếc vì đã không chọn con đường “vô sự” từ đầu. Nguyễn Bỉnh Khiêm khẳng định, sống “vô sự” – không lo nghĩ, không tham vọng – chính là cách sống tốt đẹp nhất, đưa con người tới sự bình an thực sự.
Thông Điệp Sâu Sắc Từ Bài Thơ
“Vô sự là hơn” không chỉ là lời khuyên, mà còn là triết lý sống vượt thời gian:
Hãy buông bỏ tranh đấu và tham vọng: Sự bon chen, hơn thua chỉ mang lại lo âu, mệt mỏi. Cuộc sống bình yên mới là đích đến mà con người cần hướng tới.
Hiểu được vô thường: Không điều gì trong đời là mãi mãi – cả thành công lẫn thất bại. Biết chấp nhận sự thay đổi sẽ giúp tâm hồn an nhiên hơn.
Sống chừng mực và tỉnh táo: Mọi hành động, lời nói cần được cân nhắc, bởi chúng đều có thể mang đến hậu quả không lường trước.
Hạnh phúc nằm ở sự giản đơn: Không phải những gì hào nhoáng hay phức tạp, mà chính sự giản đơn, tĩnh lặng là con đường dẫn đến sự hài lòng thật sự.
Lời Nhắn Nhủ CỦA TRẠNG TRÌNH
Bài thơ “Vô sự là hơn” không chỉ mang ý nghĩa triết lý mà còn là bài học thực tiễn dành cho mọi thế hệ. Trong xã hội hiện đại, khi con người ngày càng bị cuốn vào vòng xoáy của công việc, danh vọng và vật chất, lời dạy của Nguyễn Bỉnh Khiêm càng trở nên giá trị.
Hãy học cách buông bỏ những gì không cần thiết, sống một cuộc đời bình dị và hướng nội. Chỉ khi tâm hồn không còn vướng bận, con người mới thực sự chạm tới hạnh phúc và tự do. Trạng Trình đã tìm thấy sự an nhiên trong chính lựa chọn “vô sự” của mình, và bài thơ này chính là lời mời gọi chúng ta cùng bước trên con đường đó.
*
Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585) là một danh nhân văn hóa, nhà thơ, nhà triết học và nhà tiên tri lỗi lạc của Việt Nam. Ông tên thật là Nguyễn Văn Đạt, quê ở Hải Phòng, đỗ Trạng nguyên năm 1535 dưới triều Mạc và từng giữ chức quan lớn trong triều đình. Tuy nhiên, do bất mãn với thời cuộc, ông lui về ở ẩn, lập am Bạch Vân và trở thành một bậc hiền triết, được nhân dân gọi là “Trạng Trình”.
Nguyễn Bỉnh Khiêm nổi tiếng với những lời tiên đoán qua tập “Sấm Trạng Trình”, đồng thời để lại nhiều tác phẩm thơ văn sâu sắc thể hiện tư tưởng đạo lý, nhân sinh. Ông có ảnh hưởng lớn đến các triều đại và là một trong những trí thức kiệt xuất của Việt Nam thời phong kiến.
Viên Ngọc Quý.
