Câu nói “Đạo bất đồng, bất tương vi mưu” của Khổng Tử (Đạo không giống nhau thì không thể cùng nhau mưu cầu việc lớn) mang ý nghĩa sâu sắc về sự đồng điệu trong tư tưởng, giá trị và mục tiêu khi hợp tác hay xây dựng mối quan hệ. Được ghi lại trong sách Luận Ngữ, câu nói này không chỉ là một lời khuyên về cách chọn bạn đồng hành mà còn là kim chỉ nam trong việc thiết lập các mối quan hệ bền vững trong cuộc sống và xã hội.
Trước hết, câu nói nhấn mạnh đến tầm quan trọng của sự tương đồng trong tư tưởng và mục tiêu giữa các cá nhân. “Đạo” ở đây không chỉ đơn thuần là con đường hay phương pháp mà còn đại diện cho quan điểm sống, giá trị đạo đức, và lý tưởng của mỗi người. Khi những người có chung đạo lý cùng nhau hợp tác, họ dễ dàng thấu hiểu, đồng lòng và hỗ trợ nhau để đạt được mục tiêu chung. Ngược lại, nếu hai người khác biệt quá lớn về tư duy hay giá trị, sự hợp tác sẽ gặp nhiều khó khăn, thậm chí dẫn đến thất bại.
Hình ảnh “đạo bất đồng” gợi lên ý thức rõ ràng về việc chọn lựa những người đồng hành phù hợp. Trong cuộc sống, chúng ta thường gặp gỡ những người có hoàn cảnh, xuất thân hoặc cách nhìn nhận khác nhau. Tuy nhiên, không phải ai cũng có thể trở thành bạn thân, cộng sự, hay đối tác của ta. Chỉ những người có cùng chí hướng, đồng cảm trong tư duy và lý tưởng mới thực sự là những người bạn đường đáng tin cậy. Điều này không có nghĩa là phải loại trừ hay xung đột với những người khác biệt, mà là việc hiểu rằng sự hợp tác bền vững chỉ có thể xảy ra khi có sự hòa hợp trong giá trị cốt lõi.
Câu nói cũng hàm chứa bài học lớn về cách quản lý mối quan hệ và lựa chọn đối tác trong công việc. Trong một tập thể, nếu mỗi cá nhân đều có mục tiêu và giá trị khác nhau mà không thể dung hòa, sự phối hợp sẽ trở nên rời rạc và không hiệu quả. Một đội nhóm thành công không chỉ cần kỹ năng và năng lực, mà còn cần sự thống nhất về định hướng và cách thức làm việc.
Từ góc độ cá nhân, câu nói này nhắc nhở chúng ta cần sống đúng với giá trị của bản thân. Đôi khi, để đạt được lợi ích nhất thời, có người sẵn sàng đi ngược lại với những nguyên tắc của mình để hòa hợp với người khác. Nhưng về lâu dài, sự “mưu cầu” ấy thường không bền vững và có thể khiến ta đánh mất chính mình. Vì vậy, điều quan trọng là giữ vững đạo lý, tìm kiếm những người cùng chí hướng thay vì cố gắng hòa nhập một cách miễn cưỡng với những giá trị không phù hợp.
Trong xã hội hiện đại, câu nói “Đạo bất đồng, bất tương vi mưu” vẫn mang tính thực tiễn. Trong công việc, hợp tác kinh doanh hay bất kỳ lĩnh vực nào, nếu các bên không có chung mục tiêu, sự phối hợp sẽ khó mà hiệu quả. Đồng thời, câu nói cũng cảnh báo về việc chạy theo đám đông hoặc xu hướng mà không cân nhắc xem nó có thực sự phù hợp với giá trị của mình hay không.
Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là chúng ta nên xa lánh hoặc loại bỏ những người khác biệt. Sự khác biệt về văn hóa, tư tưởng hay phong cách sống là một phần của cuộc sống đa dạng. Điều quan trọng là tôn trọng sự khác biệt và biết cách lựa chọn những người phù hợp khi cần hợp tác hoặc xây dựng mối quan hệ lâu dài.
Tóm lại, câu nói “Đạo bất đồng, bất tương vi mưu” của Khổng Tử là một lời dạy quý giá, nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của sự đồng điệu trong tư tưởng và giá trị khi mưu cầu những điều lớn lao. Hãy sống đúng với đạo lý của mình, tìm kiếm và đồng hành cùng những người chung chí hướng để cùng nhau đạt được mục tiêu bền vững và ý nghĩa. Sự hòa hợp trong tư tưởng và lý tưởng không chỉ giúp chúng ta thành công hơn mà còn mang lại một cuộc sống hòa nhã, hạnh phúc và đáng trân trọng.
*
Luận Ngữ
Luận Ngữ là sách sưu tập ghi chép lại những lời dạy của Khổng Tử và những lời nói của người đương thời. Sách Luận Ngữ gồm 20 thiên, mỗi thiên đều lấy chữ đầu mà đặt tên, và các thiên không có liên hệ với nhau.
Đọc sách này, người ta hiểu được phẩm chất tư cách và tính tình của Khổng Tử, nhất là về giáo dục, ông tỏ ra là người thấu hiểu tâm lý của từng học trò, khéo đem lời giảng dạy thích hợp với từng trình độ, từng hoàn cảnh của mỗi người. Như có khi cùng một câu hỏi mà ông trả lời cho mỗi người một cách.
Trình Y Xuyên, một nhà Nho đời Tống nói: “Có người đọc xong Luận Ngữ mà không thấy gì cả, có người đọc xong lại thấy thích thú một vài câu, có người đọc xong thì rất thích thú đến độ múa tay múa chân mà không hay biết”. Bởi vậy, khi đọc Luận Ngữ, phải đọc chậm rãi, suy nghĩ tường tận, càng suy nghĩ càng phát hiện được nhiều điều hay.
Trình Y Xuyên lại nói: “Ai đọc xong Luận Ngữ mà vẫn còn những tính nết như trước khi chưa đọc thì người ấy chưa hiểu được sách Luận Ngữ vậy”. Tóm lại sách Luận Ngữ dạy đạo quân tử một cách thực tiễn, miêu tả tính tình đức độ của Khổng Tử để làm mẫu mực cho người đời sau noi theo.
Viên Ngọc Quý.
Hành Trình Hoàn Thiện Bản Thân Qua Những Câu Nói Của Khổng Tử
