Câu nói của Khổng Tử: “Như thiết như tha, như trác như ma” (Tu thân như cắt gọt, như mài giũa) là một lời dạy sâu sắc về việc rèn luyện bản thân. Được ghi lại trong sách Luận Ngữ, lời dạy này nhấn mạnh tầm quan trọng của quá trình tu dưỡng đạo đức và phát triển nhân cách, đồng thời khuyến khích con người không ngừng hoàn thiện mình qua những thử thách và khó khăn trong cuộc sống.
Câu nói của Khổng Tử: “Thệ giả như tư phù!” (Thời gian trôi đi như nước sông này vậy) là một lời cảm thán sâu sắc về sự trôi chảy không ngừng của thời gian. Được ghi lại trong sách Luận Ngữ, câu nói không chỉ bày tỏ sự nhận thức của con người trước quy luật của tự nhiên mà còn gợi mở nhiều bài học quý giá về cuộc sống và cách con người trân trọng thời gian.
Câu nói của Khổng Tử: “Quân tử hòa nhi bất đồng, tiểu nhân đồng nhi bất hòa” đã gợi mở những suy ngẫm sâu sắc về cách con người ứng xử trong xã hội. Đây không chỉ là một lời dạy về đạo đức cá nhân mà còn phản ánh tinh thần của Nho giáo trong việc xây dựng mối quan hệ hài hòa và bền vững.
Trong dòng chảy triết lý của Khổng Tử, câu nói “Kỷ sở bất dục, vật thi ư nhân” – “Điều mà mình không muốn, thì cũng không được áp đặt lên người khác” – như một ngọn đèn soi sáng cách ứng xử của con người. Dù đã trải qua hàng ngàn năm, lời dạy ấy vẫn như một hồi chuông nhắc nhở: hãy biết sống với lòng đồng cảm, tôn trọng lẫn nhau và hành động bằng trái tim thấu hiểu.
Trong muôn vàn lời dạy của Khổng Tử, câu “Dữ bằng hữu giao, ngôn nhi hữu tín” – “Kết giao bằng hữu, nhất định nói lời phải giữ lấy lời, giữ chữ tín” – như một ngọn đèn soi sáng con đường xây dựng tình bạn chân chính. Đằng sau những từ ngữ giản dị ấy là cả một triết lý sống sâu sắc, nhắc nhở chúng ta về giá trị của sự chân thành và lòng tin, điều mà đôi khi trong cuộc sống hiện đại, chúng ta vô tình để lạc mất.
Trong kho tàng triết học Nho giáo, câu nói “Trí giả nhạo thủy, nhân giả nhạo sơn” của Khổng Tử là một trong những lời dạy giàu hình ảnh và đầy chiều sâu. Được ghi chép trong sách Luận Ngữ, câu nói này không chỉ đơn thuần miêu tả sự yêu thích của con người với thiên nhiên, mà còn gợi mở những suy tư sâu sắc về cách sống, cách ứng xử và các giá trị của cuộc đời.
Trong dòng chảy triết lý sâu sắc của Khổng Tử, câu nói “Nhân vô viễn lự, tất hữu cận ưu” như một lời nhắc nhở nhẹ nhàng nhưng thấm thía. Được ghi lại trong Luận Ngữ, tác phẩm chứa đựng tinh hoa tư tưởng Nho giáo, lời dạy này không chỉ là bài học cho thời đại của ông mà còn soi sáng cho chúng ta hôm nay, trong cuộc sống bộn bề và đầy biến động.
“Ngô thập hữu ngũ nhi chí ư học, tam thập nhi lập, tứ thập nhi bất hoặc, ngũ thập nhi tri thiên mệnh, lục thập nhi nhĩ thuận, thất thập nhi tòng tâm sở dục, bất du củ” (Ta 15 tuổi lập chí ở học tập, 30 tuổi tạo lập được thành tựu, 40 tuổi không còn nghi hoặc, 50 tuổi biết được mệnh Trời, 60 tuổi nghe đều lọt tai, 70 tuổi làm theo lòng mình muốn mà không vượt khỏi quy củ).
Có người đọc xong Luận Ngữ mà không thấy gì cả, có người đọc xong lại thấy thích thú một vài câu, có người đọc xong thì rất thích thú đến độ múa tay múa chân mà không hay biết.
Khổng Tử về bảo các đệ tử rằng: “Chim thì ta biết nó bay được, cá thì ta biết nó lội được, giống thú thì ta biết nó chạy được. Chạy, bay, lội thì ta có thể giăng lưới mà bắt được, đến như con rồng thì ta không biết nó cưỡi gió, cưỡi mây bay lên trời lúc nào. Hôm nay ta thấy Lão Tử như con rồng vậy”.
Cái chủ nghĩa của Ngài như thế, tất là phản đối quyền lợi của các vua Chư hầu và các quan Đại phu, cho nên Ngài đi đến đâu, các nước vì danh nghĩa mà trọng đãi, nhưng kỳ thực không ai muốn dùng Ngài, mà có ông nào muốn dùng Ngài nữa thì cũng bị quan Đại phu ngăn trở đi, không cho dùng.
Cái mà quốc vương tranh đó là thiên hạ, cái mà chư hầu tranh đó là lãnh thổ, cái mà đại phu tranh đó là quyền lực, cái mà nhân sĩ tranh đó là địa vị, cái mà bá tánh tranh đó là ăn mặc. Sự tranh giành của họ tuy là có khác nhau, nhưng tất cả đều là vì ham muốn tư lợi.
Theo Khổng Tử thì vạn vật ở trong vũ trụ cứ biến hoá theo lẽ điều hoà và lẽ tương đối mà lưu hành mãi mãi, không lúc nào nghỉ. Thiên đạo đã không nhất định thì ở đời có việc gì là việc nhất định được.
Khổng Tử lúc trở về nước Lỗ, không cầu ra tham chính nữa, ở nhà dạy học và san định các sách vở của cổ nhân để lại. Chủ ý Ngài là muốn phát huy cái đạo của thánh hiền đời trước ra và đem mà dạy người, chứ không phải là tạo tác ra cái đạo mới.
Học trò Ngài thì nhiều, tương truyền tới ba ngàn người. Những người có tiếng đạo đức và tài giỏi, tinh thông lục nghệ thì chỉ bẩy mươi hai người, hậu thế gọi là “thất thập nhị hiền”. Trong bẩy mươi hai người đó, có 10 người nổi tiếng nhất về bốn lĩnh vực: Đức hạnh, ngôn ngữ, chính sự, văn học, hậu thế gọi là “Khổng môn thập triết” hay “tứ khoa thập triết”.
