Câu nói của Khổng Tử: “Thi tam bách, nhất ngôn dĩ tế chi, viết: Tư vô tà” (Kinh Thi có 300 bài, một lời có thể khái quát hết, đó là: Suy nghĩ không tà) là một nhận định ngắn gọn nhưng thâm thúy, khái quát được tinh thần cốt lõi của Kinh Thi – một tác phẩm kinh điển của văn hóa Nho giáo. Lời dạy này không chỉ tôn vinh giá trị đạo đức mà còn là kim chỉ nam cho cách sống, nhấn mạnh tầm quan trọng của sự ngay thẳng trong suy nghĩ và hành động.
Trước hết, cần hiểu rõ ý nghĩa của câu nói. “Tư vô tà” nghĩa là suy nghĩ không tà, không lệch lạc, luôn ngay thẳng và chính trực. Theo Khổng Tử, dù Kinh Thi có nhiều bài thơ với nội dung phong phú, từ thiên nhiên, xã hội đến tình cảm con người, nhưng tinh thần cốt lõi của toàn bộ tác phẩm đều hướng đến một điểm chung: tôn vinh đạo đức và phẩm chất chính trực. Điều này cho thấy giá trị cốt lõi của bất kỳ tư tưởng hay hành động nào cũng phải bắt nguồn từ một tâm trí trong sáng và ngay thẳng.
Câu nói “Tư vô tà” cũng chứa đựng một bài học sâu sắc về cách rèn luyện tâm hồn. Trong cuộc sống, con người không tránh khỏi những lúc bị cám dỗ bởi danh lợi, dục vọng hoặc những tác động tiêu cực từ bên ngoài. Tuy nhiên, Khổng Tử nhấn mạnh rằng, để giữ gìn đạo đức và sự bình an trong tâm hồn, mỗi người cần duy trì một lối suy nghĩ ngay thẳng, không thiên lệch. Khi tâm trí trong sáng, hành động sẽ trở nên đúng đắn, và con người có thể xây dựng cuộc sống hài hòa, ý nghĩa.
Từ góc nhìn xã hội, câu nói của Khổng Tử cũng phản ánh một triết lý sống nhân văn: muốn xây dựng một cộng đồng tốt đẹp, trước tiên mỗi cá nhân cần rèn luyện sự chính trực trong suy nghĩ. Một xã hội mà mọi người đều “tư vô tà” sẽ là một xã hội hòa bình, công bằng và nhân ái. Ngược lại, nếu suy nghĩ của con người bị chi phối bởi tà niệm, sự ích kỷ hay tham lam, thì không chỉ bản thân họ chịu thiệt hại mà còn gây tổn thương đến người khác và cộng đồng xung quanh.
Trong thời đại hiện nay, câu nói “Tư vô tà” vẫn giữ nguyên giá trị và ý nghĩa thực tiễn. Chúng ta đang sống trong một thế giới ngày càng phức tạp, nơi mà sự chính trực đôi khi bị thách thức bởi những áp lực và cám dỗ. Giữa những mâu thuẫn và bất ổn, câu nói này nhắc nhở mỗi người cần giữ vững sự ngay thẳng trong suy nghĩ, lấy đạo đức làm nền tảng cho mọi quyết định và hành động.
Câu nói cũng có ý nghĩa lớn trong việc giáo dục và nuôi dưỡng thế hệ trẻ. Khi trẻ em được học cách suy nghĩ ngay thẳng, không gian dối hay ích kỷ, các em sẽ lớn lên với một tâm hồn trong sáng và nhân cách vững vàng. Điều này không chỉ giúp các em thành công trong cuộc sống cá nhân mà còn góp phần tạo nên một xã hội tốt đẹp hơn.
Bên cạnh đó, “Tư vô tà” còn là một lời nhắc nhở về sự đơn giản và tinh tế trong cuộc sống. Giữa hàng trăm bài thơ trong Kinh Thi với những nội dung phong phú và ý tứ sâu xa, Khổng Tử chỉ cần một lời để tóm gọn: giữ tâm ngay thẳng. Điều này cho thấy rằng, đôi khi giá trị cốt lõi của mọi sự phức tạp lại nằm ở sự giản đơn nhưng sâu sắc.
Tóm lại, câu nói “Thi tam bách, nhất ngôn dĩ tế chi, viết: Tư vô tà” của Khổng Tử không chỉ khái quát tinh thần của Kinh Thi mà còn gửi gắm một bài học đạo đức quý giá: sống ngay thẳng, suy nghĩ chính trực và tránh xa những tà niệm. Đây là một kim chỉ nam cho cách sống, giúp con người hoàn thiện bản thân, xây dựng mối quan hệ tốt đẹp và góp phần làm nên một xã hội công bằng, hòa bình. Mỗi chúng ta, nếu biết thực hành “tư vô tà” trong suy nghĩ và hành động, chắc chắn sẽ có được một cuộc sống ý nghĩa và đáng trân trọng.
*
Luận Ngữ
Luận Ngữ là sách sưu tập ghi chép lại những lời dạy của Khổng Tử và những lời nói của người đương thời. Sách Luận Ngữ gồm 20 thiên, mỗi thiên đều lấy chữ đầu mà đặt tên, và các thiên không có liên hệ với nhau.
Đọc sách này, người ta hiểu được phẩm chất tư cách và tính tình của Khổng Tử, nhất là về giáo dục, ông tỏ ra là người thấu hiểu tâm lý của từng học trò, khéo đem lời giảng dạy thích hợp với từng trình độ, từng hoàn cảnh của mỗi người. Như có khi cùng một câu hỏi mà ông trả lời cho mỗi người một cách.
Trình Y Xuyên, một nhà Nho đời Tống nói: “Có người đọc xong Luận Ngữ mà không thấy gì cả, có người đọc xong lại thấy thích thú một vài câu, có người đọc xong thì rất thích thú đến độ múa tay múa chân mà không hay biết”. Bởi vậy, khi đọc Luận Ngữ, phải đọc chậm rãi, suy nghĩ tường tận, càng suy nghĩ càng phát hiện được nhiều điều hay.
Trình Y Xuyên lại nói: “Ai đọc xong Luận Ngữ mà vẫn còn những tính nết như trước khi chưa đọc thì người ấy chưa hiểu được sách Luận Ngữ vậy”. Tóm lại sách Luận Ngữ dạy đạo quân tử một cách thực tiễn, miêu tả tính tình đức độ của Khổng Tử để làm mẫu mực cho người đời sau noi theo.
Viên Ngọc Quý.
Hành Trình Hoàn Thiện Bản Thân Qua Những Câu Nói Của Khổng Tử
