Diễn Nôm bài Vô Đề – Khổng Minh
Đại mộng thuỳ tiên giác,
Bình sinh ngã tự tri.
Thảo đường xuân thuỵ túc,
Song ngoại nhật trì trì.
***
Dịch nghĩa
Trong giấc mộng lớn, ai là người tỉnh trước?
Trong cuộc đời này ta tự biết ta.
Đang yên giấc ngủ xuân trong ngôi nhà tranh,
Bên ngoài cửa sổ mặt trời (ngày tháng) cứ chậm rãi trôi qua.
***
Bản dịch thơ của Phan Kế Bính bài “Vô Đề” – Khổng Minh
Mơ màng ai tỉnh trước,
Bình sinh ta biết ta.
Thềm tranh giấc xuân đẫy,
Ngoài song bóng xế tà.
***
Khi ba anh em Lưu Bị, Quan Vân Trường, Trương Phi lần thứ ba đến lều tranh mời Khổng Minh ra làm quân sư. Khổng Minh sau khi ngủ dậy xuất khẩu thành bài thơ này.
Ý nghĩa bài thơ Vô Đề – Khổng Minh
Bài thơ “Vô Đề” của Gia Cát Lượng (Khổng Minh) là một tác phẩm mang đậm chất triết lý, thể hiện tâm tư sâu lắng và nhận thức của ông về cuộc đời, thời gian, và sự tồn tại. Hãy phân tích từng câu để hiểu rõ ý nghĩa:
1. “Đại mộng thuỳ tiên giác” (Ai là người tỉnh giấc mộng lớn trước tiên?)
- Câu này mở đầu với hình ảnh “đại mộng” (giấc mộng lớn), ám chỉ cuộc đời con người, vốn được các triết gia và nhà thơ thường ví như một giấc mộng phù du, hư ảo.
- Từ “thuỳ tiên giác” (ai tỉnh giấc trước tiên) đặt ra một câu hỏi triết học: Trong giấc mộng của kiếp nhân sinh, ai là người nhận thức được sự thật, vượt qua mê mờ để nhìn thấu bản chất hư vô của đời sống? Đây là lời tự vấn, cũng là một sự kêu gọi giác ngộ.
2. “Bình sinh ngã tự tri” (Cả đời ta tự hiểu mình)
- Câu này thể hiện sự tự ý thức của tác giả. Gia Cát Lượng khẳng định ông hiểu rõ bản thân mình, không bị cuốn vào vòng danh lợi hay những ảo tưởng mà người đời thường chạy theo.
- “Tự tri” (tự hiểu mình) là một nguyên tắc quan trọng trong triết học phương Đông lẫn phương Tây. Đối với Khổng Minh, hiểu bản thân cũng là bước đầu để hiểu được cuộc đời và thế gian.
3. “Thảo đường xuân thuỵ túc” (Giấc ngủ xuân đầy đủ trong căn nhà cỏ)
- Hình ảnh “thảo đường” (căn nhà tranh) gợi lên một cuộc sống giản dị, thanh bần nhưng an nhàn và tự tại. Đây là hình ảnh phản chiếu quan niệm sống của ông: xa lánh danh lợi, tìm sự thanh thản trong cuộc đời.
- “Xuân thuỵ” (giấc ngủ xuân) không chỉ là giấc ngủ thông thường mà còn mang ý nghĩa tượng trưng cho sự an nhiên, không ưu phiền hay lo nghĩ.
4. “Song ngoại nhật trì trì” (Ngoài cửa sổ, ánh mặt trời chậm rãi trôi qua)
- Cảnh mặt trời chậm rãi trôi ngoài cửa sổ biểu hiện sự bình lặng và chậm rãi của thời gian. Nó nhấn mạnh sự tĩnh lặng trong tâm hồn, đồng thời gợi lên cảm giác thời gian là vô tận, nhưng cuộc đời con người thì ngắn ngủi.
- Hình ảnh này cũng phản ánh triết lý sống thuận theo tự nhiên, không cưỡng cầu hay gấp gáp, giống như ánh mặt trời tự nhiên trôi qua từng ngày.
Ý nghĩa tổng thể
Bài thơ là sự kết tinh của quan niệm triết học và nhân sinh quan của Gia Cát Lượng. Ông nhìn cuộc đời như một giấc mộng lớn, nơi ít ai có thể tỉnh ngộ và nhận ra bản chất thực sự của nó. Đối với ông, sự giác ngộ không nằm ở danh vọng hay quyền lực mà nằm ở sự tự tri và an nhiên trong tâm hồn. Hình ảnh ngôi nhà cỏ và ánh mặt trời nhấn mạnh sự giản dị, khiêm nhường, và sự hòa hợp với thiên nhiên.
Bài thơ này không chỉ thể hiện tâm trạng của một ẩn sĩ trí tuệ mà còn là lời nhắc nhở sâu sắc về việc sống chậm lại, hiểu mình, và trân trọng từng khoảnh khắc trong cuộc đời.
ST.
