Câu nói của Khổng Tử: “Như thiết như tha, như trác như ma” (Tu thân như cắt gọt, như mài giũa) là một lời dạy sâu sắc về việc rèn luyện bản thân. Được ghi lại trong sách Luận Ngữ, lời dạy này nhấn mạnh tầm quan trọng của quá trình tu dưỡng đạo đức và phát triển nhân cách, đồng thời khuyến khích con người không ngừng hoàn thiện mình qua những thử thách và khó khăn trong cuộc sống.
Trước hết, câu nói sử dụng hình ảnh rất sống động: “cắt gọt” và “mài giũa”. Đây là những hành động cần thiết để biến một khối vật liệu thô sơ trở thành một vật phẩm hoàn chỉnh, đẹp đẽ. Con người cũng vậy, không ai sinh ra đã hoàn hảo. Để trở thành một người tốt, có trí tuệ và phẩm hạnh cao đẹp, chúng ta cần trải qua quá trình rèn luyện, chỉnh sửa những khuyết điểm, hoàn thiện những giá trị cốt lõi của bản thân.
Khổng Tử so sánh việc tu thân với việc cắt gọt và mài giũa, bởi cả hai quá trình này đều đòi hỏi sự kiên nhẫn, công phu và ý chí bền bỉ. Để một viên ngọc sáng lên, người thợ phải dày công mài giũa qua nhiều công đoạn. Tương tự, để một con người trở nên hoàn thiện, họ cần trải qua nhiều thử thách, học hỏi và sửa đổi bản thân không ngừng. Điều này không chỉ yêu cầu trí tuệ mà còn cần lòng can đảm, bởi chấp nhận thay đổi đồng nghĩa với việc dám đối diện với những khuyết điểm của mình.
Câu nói của Khổng Tử cũng nhấn mạnh tinh thần tự giác và ý thức trong việc rèn luyện bản thân. Không ai có thể ép buộc một người thay đổi nếu bản thân họ không muốn. Việc “cắt gọt” hay “mài giũa” cần xuất phát từ bên trong, từ khát vọng trở thành một phiên bản tốt hơn của chính mình. Điều này đòi hỏi mỗi người phải luôn tự phản tỉnh, nhận thức được điểm mạnh và điểm yếu của mình để tìm cách cải thiện.
Từ góc độ xã hội, lời dạy này còn mang một ý nghĩa nhân văn sâu sắc. Một xã hội tốt đẹp được xây dựng từ những cá nhân có đạo đức và trí tuệ. Nếu mỗi người đều ý thức tự tu dưỡng và hoàn thiện mình, xã hội sẽ ngày càng phát triển, hài hòa và văn minh hơn. Ngược lại, nếu con người lười biếng, không chịu sửa đổi bản thân, thì những yếu kém, sai lầm sẽ tích tụ và trở thành gánh nặng cho cộng đồng.
Trong thời đại ngày nay, lời dạy “Như thiết như tha, như trác như ma” vẫn còn nguyên giá trị. Chúng ta đang sống trong một thế giới không ngừng thay đổi, nơi mà kiến thức, kỹ năng và đạo đức luôn cần được nâng cấp. Việc rèn luyện bản thân không chỉ giúp mỗi người thích nghi với môi trường mà còn mang lại sự tự tin, ý nghĩa và thành công trong cuộc sống.
Quá trình tu dưỡng bản thân không phải lúc nào cũng dễ dàng. Sẽ có lúc chúng ta cảm thấy mệt mỏi, thất vọng hoặc thậm chí muốn từ bỏ. Nhưng chính những khoảnh khắc khó khăn ấy lại là bài kiểm tra lớn nhất, giúp chúng ta trở nên mạnh mẽ và trưởng thành hơn. Như một viên ngọc cần mài qua nhiều lần để sáng hơn, mỗi người cũng cần vượt qua những thử thách để trở nên tốt đẹp hơn.
Bài học từ câu nói này còn khuyến khích chúng ta đối xử chân thành với những người xung quanh. Khi nhìn nhận người khác, hãy thấy họ như những “viên ngọc thô” đang trong quá trình mài giũa. Không ai là hoàn hảo ngay từ đầu, vì vậy chúng ta cần học cách bao dung và hỗ trợ nhau trên hành trình hoàn thiện bản thân.
Tóm lại, câu nói “Như thiết như tha, như trác như ma” của Khổng Tử là một lời nhắc nhở quý giá về ý nghĩa và giá trị của việc tu dưỡng bản thân. Để sống một cuộc đời ý nghĩa, mỗi người cần không ngừng cắt gọt những khuyết điểm, mài giũa trí tuệ và phẩm hạnh của mình. Chỉ khi làm được điều đó, chúng ta mới có thể thực sự tỏa sáng như một viên ngọc quý giữa cuộc đời.
*
Luận Ngữ
Luận Ngữ là sách sưu tập ghi chép lại những lời dạy của Khổng Tử và những lời nói của người đương thời. Sách Luận Ngữ gồm 20 thiên, mỗi thiên đều lấy chữ đầu mà đặt tên, và các thiên không có liên hệ với nhau.
Đọc sách này, người ta hiểu được phẩm chất tư cách và tính tình của Khổng Tử, nhất là về giáo dục, ông tỏ ra là người thấu hiểu tâm lý của từng học trò, khéo đem lời giảng dạy thích hợp với từng trình độ, từng hoàn cảnh của mỗi người. Như có khi cùng một câu hỏi mà ông trả lời cho mỗi người một cách.
Trình Y Xuyên, một nhà Nho đời Tống nói: “Có người đọc xong Luận Ngữ mà không thấy gì cả, có người đọc xong lại thấy thích thú một vài câu, có người đọc xong thì rất thích thú đến độ múa tay múa chân mà không hay biết”. Bởi vậy, khi đọc Luận Ngữ, phải đọc chậm rãi, suy nghĩ tường tận, càng suy nghĩ càng phát hiện được nhiều điều hay.
Trình Y Xuyên lại nói: “Ai đọc xong Luận Ngữ mà vẫn còn những tính nết như trước khi chưa đọc thì người ấy chưa hiểu được sách Luận Ngữ vậy”. Tóm lại sách Luận Ngữ dạy đạo quân tử một cách thực tiễn, miêu tả tính tình đức độ của Khổng Tử để làm mẫu mực cho người đời sau noi theo.
Viên Ngọc Quý.
Hành Trình Hoàn Thiện Bản Thân Qua Những Câu Nói Của Khổng Tử
