Câu nói của Khổng Tử: “Bần nhi vô oán nan, phú nhi vô kiêu dị” (Nghèo mà không oán trách thì khó, giàu mà không kiêu căng thì dễ) là một lời dạy sâu sắc về cách ứng xử trong hai trạng thái đối lập của cuộc sống: nghèo khó và giàu có. Khổng Tử không chỉ nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giữ gìn đạo đức trong mọi hoàn cảnh mà còn khéo léo chỉ ra thử thách lớn nhất mà mỗi người phải vượt qua để đạt được sự bình an và hạnh phúc thực sự.
Ý nghĩa của câu nói
“Bần nhi vô oán nan”
Khi đối mặt với nghèo khó, con người dễ nảy sinh tâm lý oán trách số phận, xã hội hoặc người khác. Điều này bắt nguồn từ cảm giác bất công và thiếu thốn. Tuy nhiên, Khổng Tử nhấn mạnh rằng, trong nghèo khó, nếu có thể giữ vững tinh thần không oán trách, đó mới là điều khó làm nhưng đáng quý. Bởi vì, sự bình tâm và lòng biết ơn trong hoàn cảnh khó khăn chính là biểu hiện của ý chí kiên cường và sự trưởng thành trong tâm hồn.
“Phú nhi vô kiêu dị”
Giàu có thường mang lại quyền lực và địa vị, nhưng điều này cũng dễ khiến con người trở nên kiêu căng và tự phụ. Tuy nhiên, Khổng Tử cho rằng việc giàu mà vẫn giữ được khiêm tốn, dù dễ hơn so với việc nghèo mà không oán, vẫn là một phẩm chất đáng ngợi khen. Người giàu có mà không kiêu căng chính là người biết trân trọng giá trị thực sự của sự giàu có và sử dụng nó để làm điều tốt đẹp.
Bài học từ câu nói của Khổng Tử
Thử thách lớn nhất nằm ở tâm hồn: Khó khăn hay giàu có chỉ là những trạng thái bên ngoài, nhưng cách ta đối mặt với chúng mới phản ánh bản lĩnh thực sự. Người nghèo cần giữ được lòng tự trọng và sự tích cực, còn người giàu cần duy trì lòng khiêm tốn và sự đồng cảm.
Đức tính kiên nhẫn và lòng biết ơn: Khi rơi vào hoàn cảnh khó khăn, thay vì oán trách, hãy học cách chấp nhận và biết ơn những gì mình đang có. Điều này không chỉ giúp vượt qua nghịch cảnh mà còn mang lại sự thanh thản trong tâm hồn.
Khiêm tốn là chìa khóa của sự giàu có bền vững: Người giàu có thể dễ dàng rơi vào bẫy của sự kiêu căng nếu không kiểm soát được bản thân. Sự khiêm tốn giúp duy trì các mối quan hệ và sử dụng sự giàu có để tạo ra giá trị tích cực cho xã hội.
Ứng dụng trong cuộc sống hiện đại
Khi đối mặt với khó khăn: Thay vì đổ lỗi cho hoàn cảnh, hãy tìm cách cải thiện bản thân và vượt qua thử thách. Biết ơn và giữ thái độ tích cực sẽ giúp bạn vượt qua nghèo khó một cách dễ dàng hơn.
Khi đạt được thành công: Hãy nhớ rằng sự giàu có và thành công không chỉ là thành quả của riêng bạn mà còn nhờ sự giúp đỡ từ nhiều người khác. Sự khiêm tốn và lòng trắc ẩn sẽ giúp bạn giữ được sự tôn trọng và yêu mến từ mọi người.
Xây dựng giá trị sống lâu dài: Dù giàu hay nghèo, điều quan trọng nhất là duy trì sự cân bằng trong tâm hồn và sống có đạo đức. Chỉ khi làm được điều đó, bạn mới thực sự đạt được hạnh phúc bền vững.
Lời nhắn gửi từ câu nói
Khổng Tử đã chỉ ra rằng thử thách lớn nhất không nằm ở hoàn cảnh mà ở cách chúng ta ứng xử với hoàn cảnh đó. Nghèo mà không oán trách, giàu mà không kiêu căng, đó chính là biểu hiện của một người trưởng thành và có đạo đức.
Kết luận
Câu nói “Bần nhi vô oán nan, phú nhi vô kiêu dị” là bài học quý giá về cách giữ vững phẩm giá và đạo đức trong mọi hoàn cảnh. Dù nghèo hay giàu, quan trọng nhất vẫn là tâm thế sống và cách chúng ta đối đãi với bản thân cũng như với người khác. Hãy học cách chấp nhận nghèo khó bằng sự kiên nhẫn và sống khiêm tốn trong sự giàu có để cuộc sống trở nên ý nghĩa hơn.
*
Luận Ngữ
Luận Ngữ là sách sưu tập ghi chép lại những lời dạy của Khổng Tử và những lời nói của người đương thời. Sách Luận Ngữ gồm 20 thiên, mỗi thiên đều lấy chữ đầu mà đặt tên, và các thiên không có liên hệ với nhau.
Đọc sách này, người ta hiểu được phẩm chất tư cách và tính tình của Khổng Tử, nhất là về giáo dục, ông tỏ ra là người thấu hiểu tâm lý của từng học trò, khéo đem lời giảng dạy thích hợp với từng trình độ, từng hoàn cảnh của mỗi người. Như có khi cùng một câu hỏi mà ông trả lời cho mỗi người một cách.
Trình Y Xuyên, một nhà Nho đời Tống nói: “Có người đọc xong Luận Ngữ mà không thấy gì cả, có người đọc xong lại thấy thích thú một vài câu, có người đọc xong thì rất thích thú đến độ múa tay múa chân mà không hay biết”. Bởi vậy, khi đọc Luận Ngữ, phải đọc chậm rãi, suy nghĩ tường tận, càng suy nghĩ càng phát hiện được nhiều điều hay.
Trình Y Xuyên lại nói: “Ai đọc xong Luận Ngữ mà vẫn còn những tính nết như trước khi chưa đọc thì người ấy chưa hiểu được sách Luận Ngữ vậy”. Tóm lại sách Luận Ngữ dạy đạo quân tử một cách thực tiễn, miêu tả tính tình đức độ của Khổng Tử để làm mẫu mực cho người đời sau noi theo.
Viên Ngọc Quý.
Hành Trình Hoàn Thiện Bản Thân Qua Những Câu Nói Của Khổng Tử
