Khổng Tử từng dạy: “Tam tư nhi hậu hành” nghĩa là suy nghĩ ba lần rồi mới hành động. Lời dạy này không chỉ phản ánh sự thận trọng cần thiết trong mỗi quyết định mà còn truyền tải một triết lý sống đầy ý nghĩa: hành động có cân nhắc sẽ giảm thiểu sai lầm và mang lại kết quả tốt đẹp.
Trước hết, câu nói của Khổng Tử nhấn mạnh tầm quan trọng của việc suy nghĩ trước khi hành động. Trong cuộc sống, mỗi hành động của chúng ta đều có thể mang lại những hệ quả lớn nhỏ. Nếu thiếu cân nhắc, chúng ta dễ rơi vào những quyết định sai lầm, gây hại cho bản thân và cả những người xung quanh. Suy nghĩ “ba lần” không chỉ là con số tượng trưng mà còn hàm ý về việc xem xét kỹ lưỡng, nhìn nhận vấn đề từ nhiều khía cạnh trước khi đưa ra quyết định.
Thực tế, trong thời đại hiện nay, việc suy nghĩ trước khi hành động càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Chúng ta sống trong một thế giới đầy biến động, nơi mọi quyết định, từ nhỏ nhất như việc giao tiếp đến lớn hơn như chọn hướng đi trong sự nghiệp, đều có thể tạo ra những ảnh hưởng lâu dài. Sự vội vàng, hấp tấp thường dẫn đến hối tiếc, bởi những gì được thực hiện trong phút chốc mà không có sự cân nhắc thường dễ mắc sai lầm.
Câu nói “tam tư nhi hậu hành” cũng gợi mở bài học về tính trách nhiệm trong hành động. Khi cân nhắc kỹ lưỡng, chúng ta không chỉ nghĩ cho bản thân mà còn quan tâm đến tác động của quyết định đó lên người khác. Một hành động thiếu suy nghĩ có thể khiến ta tổn thất, nhưng đôi khi cũng làm tổn thương những người xung quanh. Hành động có trách nhiệm, vì thế, là biểu hiện của sự trưởng thành và lòng nhân ái.
Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là chúng ta nên suy nghĩ quá lâu hoặc do dự đến mức không dám hành động. Sự thận trọng cần đi đôi với tính quyết đoán. Nếu suy nghĩ quá mức, chúng ta dễ rơi vào trạng thái lo âu, sợ hãi, và bỏ lỡ những cơ hội quý báu. Vì vậy, câu nói của Khổng Tử không chỉ nhắc nhở về việc cân nhắc mà còn yêu cầu chúng ta tìm sự cân bằng: suy nghĩ đủ để hành động đúng, nhưng không nên để sự do dự chi phối.
Bên cạnh đó, lời dạy này cũng nhấn mạnh đến tầm quan trọng của việc tự rèn luyện tư duy. Để suy nghĩ đúng đắn, chúng ta cần xây dựng một nền tảng kiến thức và kinh nghiệm vững chắc. Những người giàu tri thức và trải nghiệm thường có khả năng đánh giá tình huống một cách toàn diện hơn, từ đó đưa ra các quyết định sáng suốt. Ngược lại, những người thiếu hiểu biết dễ bị chi phối bởi cảm xúc, thông tin sai lệch hoặc ý kiến chủ quan, dẫn đến những hành động không phù hợp.
Một khía cạnh khác của “tam tư nhi hậu hành” là giá trị của sự bình tĩnh. Trong những tình huống căng thẳng, việc dừng lại để suy nghĩ không chỉ giúp ta tránh sai lầm mà còn giúp giải quyết vấn đề một cách hiệu quả hơn. Bình tĩnh suy nghĩ trước khi hành động là cách để kiểm soát cảm xúc và giữ cho tâm trí sáng suốt.
Tóm lại, “tam tư nhi hậu hành” là một lời nhắc nhở quý giá về sự thận trọng, trách nhiệm và tỉnh táo trong mọi quyết định. Cuộc sống vốn không tránh khỏi những sai lầm, nhưng bằng cách suy nghĩ kỹ càng trước khi hành động, chúng ta có thể giảm thiểu rủi ro và tăng cơ hội đạt được thành công. Hãy luôn nhớ rằng, mỗi phút giây dành để cân nhắc không phải là sự lãng phí, mà là đầu tư cho những hành động đúng đắn và một tương lai tốt đẹp hơn.
*
Luận Ngữ
Luận Ngữ là sách sưu tập ghi chép lại những lời dạy của Khổng Tử và những lời nói của người đương thời. Sách Luận Ngữ gồm 20 thiên, mỗi thiên đều lấy chữ đầu mà đặt tên, và các thiên không có liên hệ với nhau.
Đọc sách này, người ta hiểu được phẩm chất tư cách và tính tình của Khổng Tử, nhất là về giáo dục, ông tỏ ra là người thấu hiểu tâm lý của từng học trò, khéo đem lời giảng dạy thích hợp với từng trình độ, từng hoàn cảnh của mỗi người. Như có khi cùng một câu hỏi mà ông trả lời cho mỗi người một cách.
Trình Y Xuyên, một nhà Nho đời Tống nói: “Có người đọc xong Luận Ngữ mà không thấy gì cả, có người đọc xong lại thấy thích thú một vài câu, có người đọc xong thì rất thích thú đến độ múa tay múa chân mà không hay biết”. Bởi vậy, khi đọc Luận Ngữ, phải đọc chậm rãi, suy nghĩ tường tận, càng suy nghĩ càng phát hiện được nhiều điều hay.
Trình Y Xuyên lại nói: “Ai đọc xong Luận Ngữ mà vẫn còn những tính nết như trước khi chưa đọc thì người ấy chưa hiểu được sách Luận Ngữ vậy”. Tóm lại sách Luận Ngữ dạy đạo quân tử một cách thực tiễn, miêu tả tính tình đức độ của Khổng Tử để làm mẫu mực cho người đời sau noi theo.
Viên Ngọc Quý.
Hành Trình Hoàn Thiện Bản Thân Qua Những Câu Nói Của Khổng Tử
