Tiếng vỗ của một bàn tay
Mokurai, Tiếng Sấm Tĩnh Lặng, là thiền sư trụ trì chùa Kennin. Sư có một đệ tử nhỏ tên Toyo mới 12 tuổi. Toyo thấy các đệ tử đàn anh vào phòng thầy mỗi sáng và tối để nhận giáo huấn trong lớp riêng một thầy một trò và được hướng dẫn cá nhân về cách dùng công án để chận tâm trí không đi lang thang.
Toyo cũng muốn được vào lớp riêng.
Mokurai nói, “Đợi một thời gian đã. Con còn nhỏ.”
Nhưng Toyo nằng nặc xin, vì vậy cuối cùng thầy cũng đồng ý.
Chiều tối, cậu bé Toyo đến đúng giờ, trước cửa phòng thầy Mokurai dùng làm lớp riêng. Cậu đánh một tiếng cồng báo hiệu đã có mặt, gập mình chào lễ phép ba lần ngoài cửa, và bước vào ngồi yên lặng một cách lễ độ trước mặt thầy,
“Con có thể nghe âm thanh của hai bàn tay khi hai tay vỗ vào nhau,” Mokurai nói. “Bây giờ chỉ cho thầy tiếng vỗ của một bàn tay.”
Toyo cúi chào và về phòng để suy nghĩ vể câu hỏi. Từ cửa sổ cậu có thể nghe nhạc của các cô geishas. “A, tôi có rồi!” cậy bé tuyên bố.
Sáng hôm sau, khi thầy hỏi cậu trình bày tiếng vỗ của một bàn tay, Toyo làm tiếng nhạc của geishas.
“Không, không,” Modurai nói. “Không bao giờ được. Đó không phải là tiếng vỗ của một bàn tay. Con chẳng hiểu gì cả.’
Nghĩ là nhạc của geishas cắt đứt dòng suy tưởng, Toyo chuyển chỗ ở đến một nơi yên lặng hơn. Cậu bé thiền định. “Tiếng vỗ của một bàn tay là gì?” Cậu bé nghe tiếng nước nhỏ giọt. “Tôi có rồi,” Toyo nghĩ.
Khi Toyo đến gặp thầy sau đó, cậu bé bắt chước tiếng nước nhỏ giọt.
“Cái gì vậy?” Mokurai hỏi. “Đó là tiếng nước nhỏ giọt, nhưng không phải là tiếng vỗ của một bàn tay. Cố thêm đi.”
Hoài công Toyo thiền định để nghe tiếng vỗ của một bàn tay. Cậu nghe tiếng thở dài của gió. Nhưng tiếng đó cũng bị thầy gạt bỏ.
Cậu nghe tiếng kêu của một con chim cú. Nhưng tiếng cú cũng bị chối từ.
Tiếng vỗ của một bàn tay cũng không phải là tiếng ve kêu.
Hơn mười lần Toyo vào thăm Mokurai với những loại tiếng khác nhau. Tất cả đều trật. Cả một năm, cậu bé suy nghĩ tiếng gì có thể là tiếng vỗ của một bàn tay.
Cuối cùng Toyo vào được thiền định thật sự và vượt lên trên tất cả mọi âm thanh. “Tôi chẳng còn tìm được tiếng nào nữa,” sau này cậu bé giải thích, “vì vậy tôi đạt được âm thanh im lặng.”
Toyo đã đạt được tiếng vỗ của một bàn tay.
(Trần Đình Hoành dịch)
*
Lời bình:
Câu chuyện này chính là một công án thiền nổi tiếng, thách thức tư duy logic thông thường. Ban đầu, Toyo cố gắng tìm một âm thanh cụ thể để trả lời câu hỏi của thầy. Nhưng mọi âm thanh mà cậu nghĩ ra – tiếng nhạc, nước nhỏ giọt, gió thổi, chim kêu đều bị bác bỏ.
Chỉ sau một năm thiền định sâu sắc, Toyo mới nhận ra rằng không có câu trả lời bằng âm thanh. “Tiếng vỗ của một bàn tay” không phải là một âm thanh vật lý mà là sự trải nghiệm trực tiếp về tĩnh lặng, về cái “không”.
Câu chuyện này dạy chúng ta rằng đôi khi chân lý không nằm trong lời nói hay âm thanh mà ở sự tĩnh lặng và trực giác. Khi tâm trí dừng tìm kiếm, ta mới thực sự hiểu.
Viên Ngọc Quý.
