Lỡ bước sang ngang
Nguyễn Bính
Tặng chị Trúc thân yêu
1
“- Em ơi! Em ở lại nhà
Vườn dâu em đốn, mẹ già em thương
Mẹ già một nắng hai sương
Chị đi một bước trăm đường xót xa
Cậy em, em ở lại nhà
Vườn dâu em đốn, mẹ già em thương
Hôm nay xác pháo đầy đường
Ngày mai khói pháo còn vương khắp làng
Chuyến này chị bước sang ngang
Là tan vỡ giấc mộng vàng từ đây
Rượu hồng em uống cho say
Vui cùng chị một vài giây cuối cùng
Rồi đây sóng gió ngang sông
Đầy thuyền hận, chị lo không tới bờ
Miếu thiêng vụng kén người thờ
Nhà hương khói lạnh chị nhờ cậy em
Đêm qua là trắng ba đêm
Chị thương chị kiếp con chim lìa đàn
Một vai gánh lấy giang san…
Một vai nữa gánh muôn vàn nhớ thương
Mắt quầng tóc rối tơ vương
Em còn cho chị lược gương làm gì!
Một lần này bước ra đi
Là không hẹn một lần về nữa đâu
Cách mấy mươi con sông sâu
Và trăm ngàn vạn nhịp cầu chênh vênh
Cũng là thôi cũng là đành
Sang sông lỡ bước riêng mình chị sao?
Tuổi son nhạt thắm phai đào
Đầy thuyền hận, có biết bao nhiêu người!
Em đừng khóc nữa em ơi!
Dẫu sao thì sự đã rồi, nghe em!
Một đi bảy nổi ba chìm
Trăm cay nghìn đắng con tim héo dần
Dù em thương chị mười phần
Cũng không ngăn nổi một lần chị đi…”
Chị tôi nước mắt đầm đìa
Chào hai họ để đi về nhà ai
Mẹ trông theo, mẹ thở dài
Dây pháo đỏ bỗng vang trời nổ ran
Tôi ra đứng tận đầu làng
Ngùi trông theo chị khuất ngàn dâu thưa…
2
Trời mưa ướt áo làm gì?
Năm mười bảy tuổi chị đi lấy chồng
Người ta pháo đỏ rượu hồng
Mà trên hồn chị một vòng hoa tang
Lần đầu chị bước sang ngang
Tuổi son sông nước đò giang chưa tường
Ở nhà em nhớ mẹ thương
Ba gian trống, một mảnh vườn xác xơ
Mẹ ngồi bên cửi xe tơ
Thời thường nhắc: “- Chị mày giờ ra sao?”
Chị bây giờ… nói thế nào?
Bướm tiên khi đã lạc vào vườn hoang
Chị từ lỡ bước sang ngang
Trời dông bão giữa tràng giang lật thuyền
Xuôi dòng nước chảy liên miên
Đưa thân thế chị tới miền đau thương
Mười năm gối hận bên giường
Mười năm nước mắt bữa thường thay canh
Mười năm đưa đám một mình
Đào sâu chôn chặt mối tình đầu tiên
Mười năm lòng lạnh như tiền
Tim đi hết máu mà duyên không về
Nhưng em ơi! Một đêm hè
Hoa xoan nở, xác con ve hoàn hồn
Dừng chân trên bến sông buồn
Nhà nghệ sĩ tưởng đò còn chuyến sang
Đoái thương thân chị lỡ làng
Đoái thương phận chị dở dang những ngày
Rồi… rồi chị nói sao đây?
Em ơi! nói nhỏ câu này với em…
Thế rồi máu trở về tim
Duyên làm lành chị duyên tìm về môi
Chị nay lòng ấm lại rồi
Mối tình chết đã có người hồi sinh
Chị từ dan díu với tình
Đời tươi như buổi bình minh nạm vàng
Tim ai khắc một chữ “nàng”
Mà tim chị một chữ “chàng” khắc theo
Nhưng yêu chỉ để mà yêu
Chị còn dám ước một điều gì hơn
Một lầm hai lỡ keo sơn
Mong gì gắn lại phím đờn ngang cung
Rồi đêm kia lệ ròng ròng
Tiễn đưa người ấy sang sông, chị về
Tháng ngày qua cửa buồng the
Chị ngồi nhặt cánh hoa lê cuối mùa
3
Úp mặt vào hai bàn tay
Chị tôi khóc suốt ba ngày ba đêm
– Đã đành máu trở về tim
Nhưng khôn buộc nổi cánh chim giang hồ
Người đi xây dựng cơ đồ
Chị về giồng cỏ nấm mồ thanh xuân
Người đi khoác áo phong trần
Chị về may áo liệm dần nhớ thương
Hồn trinh ôm chặt chân giường
Đã cùng chị khóc đoạn trường thơ ngây
Năm xưa đêm ấy giường này
Nghiến răng nhắm mắt cau mày… cực chưa?
Thế là tàn một giấc mơ
Thế là cả một bài thơ não nùng
Tuổi son má đỏ môi hồng
Bước chân về đến nhà chồng là thôi
Đêm qua mưa gió đầy giời
Mà trong hồn chị có người đi qua
Em về thương lấy mẹ già
Đừng mong ngóng chị nữa mà uổng công
Chị giờ sống cũng bằng không
Coi như chị đã ngang sông đắm đò
1939
(Bài thơ đã được nhạc sĩ Song Ngọc phổ nhạc thành bài hát cùng tên.)
Nguồn:
1. Tinh tuyển văn học Việt Nam (tập 7: Văn học giai đoạn 1900-1945), Trung tâm Khoa học xã hội và nhân văn quốc gia, NXB Khoa học xã hội, 2004
2. Tuyển tập Nguyễn Bính, NXB Văn học, 1986
3. Hoàng Xuân, Nguyễn Bính – thơ và đời, NXB Văn học, 2003
*
“Lỡ Bước Sang Ngang” – Bi Kịch Của Một Đời Người Con Gái
“Lỡ Bước Sang Ngang” là bài thơ mang đậm dấu ấn của Nguyễn Bính – một nhà thơ nổi tiếng với phong cách dung dị, mộc mạc mà sâu lắng. Qua bài thơ, ông đã khắc họa chân thực bi kịch của người phụ nữ trong xã hội cũ, nơi hạnh phúc cá nhân bị đánh đổi bởi những lễ giáo phong kiến và định kiến xã hội. Bài thơ không chỉ là một câu chuyện buồn mà còn là tiếng nói day dứt về những mất mát, hy sinh và khát khao được yêu thương chân thành.
Bi kịch của “bước sang ngang”
Ngay từ những khổ thơ đầu tiên, hình ảnh người chị trong ngày lên xe hoa hiện lên đầy xót xa. Đó không phải là một ngày vui trọn vẹn mà là ngày của những giọt nước mắt và nỗi đau chia lìa:
“Chuyến này chị bước sang ngang
Là tan vỡ giấc mộng vàng từ đây…”
Việc chị đi lấy chồng không xuất phát từ tình yêu mà là sự an bài, áp đặt. Hôn nhân trở thành “bước sang ngang” đầy gượng ép, là sự khởi đầu cho một cuộc đời đầy đau khổ. Câu thơ khiến người đọc cảm nhận được nỗi đau quặn thắt khi giấc mơ hạnh phúc bị vỡ vụn.
Nỗi đau dai dẳng của thân phận phụ nữ
Nguyễn Bính miêu tả số phận người chị sau khi “lỡ bước” bằng những hình ảnh day dứt và đầy ám ảnh. Cuộc sống hôn nhân của chị là chuỗi ngày chìm trong nước mắt, đau thương:
“Mười năm nước mắt bữa thường thay canh
Mười năm đưa đám một mình…”
Hình ảnh “đưa đám một mình” vừa là nỗi đau mất mát tình yêu, vừa là sự đơn độc trong chính cuộc đời mình. Cuộc sống của người phụ nữ bị ràng buộc bởi những lễ giáo khắt khe, khiến họ phải cam chịu, không thể vùng vẫy tìm kiếm hạnh phúc.
Khát vọng yêu thương và bi kịch không lối thoát
Dù chịu đựng muôn vàn đau khổ, người chị vẫn khao khát được yêu và sống trọn vẹn một lần nữa. Nhưng ngay cả khi tình yêu nhen nhóm trở lại, nó vẫn chỉ là mối tình dang dở:
“Nhưng yêu chỉ để mà yêu
Chị còn dám ước một điều gì hơn…”
Khát khao yêu thương của chị là minh chứng cho sức sống mãnh liệt trong tâm hồn người phụ nữ. Tuy nhiên, xã hội và định kiến vẫn trói buộc, khiến chị không thể thoát khỏi vòng lặp đau thương. Hình ảnh “giồng cỏ nấm mồ thanh xuân” chính là biểu tượng cho tuổi trẻ đã mất, những mộng mơ đã tàn.
Nỗi ám ảnh về sự hi sinh và mất mát
Khổ thơ cuối cùng khép lại với hình ảnh người chị gục ngã trong nỗi đau không thể cứu vãn. Đó là lời than thở cho một cuộc đời đã “chết” từ ngày bước chân sang nhà chồng:
“Chị giờ sống cũng bằng không
Coi như chị đã ngang sông đắm đò.”
Hình ảnh “ngang sông đắm đò” là biểu tượng cho sự tuyệt vọng, bế tắc trong cuộc đời người phụ nữ. Nguyễn Bính đã khắc họa một cách đầy cảm thông và xót xa cho số phận người chị – đại diện cho hàng vạn người phụ nữ Việt Nam trong xã hội phong kiến.
Thông điệp và giá trị nhân văn sâu sắc
“Lỡ Bước Sang Ngang” không chỉ dừng lại ở câu chuyện của một cá nhân mà còn mang giá trị nhân văn sâu sắc. Nguyễn Bính đã lên án những bất công xã hội, lễ giáo phong kiến đã cướp đi quyền được yêu và hạnh phúc của người phụ nữ. Đồng thời, ông cũng ca ngợi sức sống mãnh liệt, khát vọng yêu thương và sự hy sinh cao cả của họ.
Kết luận
Bằng ngôn ngữ dung dị nhưng đầy cảm xúc, “Lỡ Bước Sang Ngang” đã chạm đến trái tim người đọc, khơi gợi sự đồng cảm sâu sắc với thân phận người phụ nữ. Nguyễn Bính, qua bài thơ, không chỉ kể lại một câu chuyện buồn mà còn để lại một lời nhắn nhủ về giá trị của tình yêu chân thật và sự tự do trong hôn nhân. Dù xã hội đã thay đổi, những thông điệp của bài thơ vẫn vẹn nguyên giá trị, tiếp tục là một viên ngọc quý trong nền văn học Việt Nam.
*
Nguyễn Bính – Nhà Thơ Chân Quê Của Làng Văn Việt Nam
Tiểu Sử và Thân Thế
Nguyễn Bính, tên thật là Nguyễn Trọng Bính, sinh ngày 13 tháng 2 năm 1918 tại xóm Trạm, xã Đồng Đội, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định. Ông xuất thân trong một gia đình nhà Nho nghèo nhưng giàu truyền thống văn hóa, điều này đã ảnh hưởng sâu sắc đến tư duy nghệ thuật của ông. Mẹ mất sớm khi Nguyễn Bính mới 3 tuổi, tuổi thơ của ông gắn liền với hình ảnh làng quê Bắc Bộ và những nỗi buồn của cuộc sống thiếu vắng tình mẫu tử.
Nguyễn Bính sớm bộc lộ năng khiếu thơ ca và đã sáng tác từ khi còn trẻ. Năm 13 tuổi, ông được giải thưởng văn chương đầu tiên từ một cuộc thi thơ tại địa phương, mở đầu cho sự nghiệp văn chương đầy thành tựu của mình.
Sự Nghiệp Văn Chương
Nguyễn Bính được biết đến là một trong những nhà thơ tiêu biểu nhất của phong trào Thơ mới (1932–1945). Ông nổi tiếng với phong cách thơ mang đậm hồn quê, giản dị, mộc mạc nhưng đầy chất thơ. Tác phẩm của ông thường phản ánh hình ảnh làng quê Việt Nam với những nếp sống bình dị, cùng với đó là tâm tư, tình cảm của con người trong một xã hội nửa truyền thống, nửa hiện đại.
Nguyễn Bính không chạy theo những sáng tạo táo bạo hay hiện đại hóa như nhiều nhà thơ cùng thời. Thay vào đó, ông quay về với truyền thống, sử dụng thể thơ lục bát, song thất lục bát một cách nhuần nhuyễn để tạo nên một phong cách rất riêng, gần gũi và dễ chạm đến trái tim độc giả.
Các Tác Phẩm Tiêu Biểu
Nguyễn Bính để lại một kho tàng thơ ca phong phú, trong đó có nhiều tác phẩm tiêu biểu như:
“Chân quê”: Một trong những bài thơ nổi tiếng nhất của ông, thể hiện nỗi trăn trở về sự thay đổi của làng quê dưới tác động của đời sống hiện đại.
“Lỡ bước sang ngang”: Một bài thơ dài mang đậm cảm xúc lãng mạn và buồn bã, nói về số phận của người con gái bị cuốn vào những biến cố cuộc đời.
“Tâm hồn tôi”: Bài thơ này khắc họa nội tâm nhạy cảm và những suy tư sâu sắc của nhà thơ.
“Gái quê” (tập thơ): Tập thơ đầu tay ra mắt năm 1941, được đánh giá là tác phẩm kinh điển của dòng thơ quê hương.
“Mây Tần”: Một tập thơ được yêu thích với những bài thơ lãng mạn nhưng vẫn mang đậm hơi thở của làng quê.
“Thơ Nụ cười xuân”: Một tập thơ chứa đựng những cảm xúc xuân sắc, niềm vui và nỗi buồn trong cuộc sống.
Đánh Giá Về Tác Giả và Phong Cách Sáng Tác
Nguyễn Bính được coi là nhà thơ của làng quê Việt Nam. Thơ ông mang đậm hơi thở dân dã, bình dị, nhưng cũng đầy những suy tư triết lý sâu sắc. Phong cách thơ của ông kết hợp giữa sự tinh tế trong việc sử dụng ngôn từ với lối kể chuyện giản dị, dễ hiểu, làm nổi bật những giá trị văn hóa truyền thống.
Thơ Nguyễn Bính gắn bó mật thiết với cuộc sống làng quê, từ những con đường làng, cánh đồng lúa, bến nước đến những con người thật thà, chất phác. Đồng thời, thơ ông còn phản ánh sự va chạm giữa cái cũ và cái mới, giữa truyền thống và hiện đại, mang đến những trăn trở, day dứt về sự đổi thay của xã hội.
Vinh Danh và Di Sản
Nguyễn Bính được coi là một trong những nhà thơ lớn của Việt Nam. Tác phẩm của ông không chỉ ghi dấu ấn trong nền văn học nước nhà mà còn để lại ảnh hưởng sâu sắc đối với các thế hệ sau. Năm 2000, ông được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật – một sự ghi nhận xứng đáng cho những đóng góp của ông đối với văn hóa Việt Nam.
Các tác phẩm của Nguyễn Bính vẫn luôn được yêu thích và nằm trong chương trình giáo dục phổ thông tại Việt Nam. Nhiều bài thơ của ông đã được phổ nhạc, trở thành những ca khúc đi cùng năm tháng.
Kết Luận
Nguyễn Bính là một tài năng thơ ca đặc biệt của Việt Nam. Thơ ông không chỉ là tiếng lòng của người nghệ sĩ yêu quê hương, yêu cuộc sống mà còn là bức tranh sống động về đời sống tinh thần của người dân Việt Nam trong giai đoạn chuyển mình của lịch sử. Với sự nghiệp sáng tác phong phú và phong cách độc đáo, Nguyễn Bính xứng đáng là một biểu tượng tiêu biểu của nền thơ ca Việt Nam.
Viên Ngọc Quý.
