Quả mít
Hồ Xuân Hương
Thân em như quả mít trên cây,
Da nó xù xì múi nó dày.
Quân tử có thương thì đóng cọc,
Xin đừng mân mó nhựa ra tay.
*
“Quả Mít và Nỗi Lòng Người Phụ Nữ – Tiếng Thơ Hồ Xuân Hương”
Trong dòng chảy văn chương Việt Nam, Hồ Xuân Hương – “Bà chúa thơ Nôm” – là người đã dùng ngôn từ để vẽ lên bức tranh sống động và sắc sảo về thân phận người phụ nữ. Bài thơ “Quả mít” không chỉ là một ví dụ điển hình cho phong cách thơ dí dỏm, châm biếm của bà mà còn là lời tự sự đầy sâu sắc về giá trị, phẩm chất và mong muốn của người phụ nữ trong xã hội phong kiến.
“Thân em như quả mít trên cây” – Nỗi niềm phận nữ nhi
Hình ảnh “quả mít trên cây” được Hồ Xuân Hương mượn để so sánh với “thân em” – một biểu tượng gần gũi, mộc mạc nhưng mang ý nghĩa sâu xa. “Da nó xù xì” gợi lên vẻ bề ngoài thô ráp, không hoàn mỹ, nhưng ẩn bên trong là “múi nó dày” – thứ ngon ngọt, giá trị thực sự. Từ đó, bà khéo léo nhấn mạnh vẻ đẹp nội tại của người phụ nữ, vượt qua mọi chuẩn mực bề ngoài khắt khe mà xã hội thường áp đặt.
Bằng cách ấy, Hồ Xuân Hương không chỉ đề cao giá trị của phụ nữ mà còn ngầm chỉ trích những định kiến thiên lệch, bề nổi trong xã hội.
“Quân tử có thương thì đóng cọc” – Tấm lòng chân thành cần sự tôn trọng
Câu thơ thứ ba là một lời nhắn nhủ táo bạo nhưng đầy ý nghĩa: nếu thực sự yêu thương, hãy đến bằng sự chân thành và nghiêm túc. Hành động “đóng cọc” gợi lên sự cam kết, trách nhiệm và ý thức xây dựng một mối quan hệ lâu dài. Đây không chỉ là yêu cầu của một cá nhân mà còn là tiếng nói chung cho mọi người phụ nữ trong xã hội: mong được trân trọng và đối xử đúng mực.
“Xin đừng mân mó nhựa ra tay” – Phản kháng trước sự lạm dụng và thiếu tôn trọng
Câu thơ cuối như một lời cảnh báo đầy mạnh mẽ và thẳng thắn. Hành động “mân mó” được bà dùng để chỉ những mối quan hệ hời hợt, không chân thành, thậm chí mang tính lạm dụng. “Nhựa ra tay” không chỉ gây khó chịu mà còn ám chỉ tổn thương mà người phụ nữ phải gánh chịu khi bị đối xử thiếu tôn trọng.
Hồ Xuân Hương, bằng cách diễn đạt sắc bén, không chỉ vạch trần những hành vi không đúng đắn của “quân tử” mà còn thể hiện tinh thần phản kháng mạnh mẽ – một điều hiếm thấy trong xã hội phong kiến đương thời.
Thông điệp vượt thời gian: Tôn trọng và trân quý người phụ nữ
Qua bài thơ “Quả mít,” Hồ Xuân Hương truyền tải thông điệp sâu sắc về giá trị của phụ nữ. Bà khẳng định rằng họ không chỉ là đối tượng của những tiêu chuẩn xã hội hà khắc mà còn là những cá thể có giá trị, đáng được yêu thương, bảo vệ và tôn trọng. Đồng thời, bà kêu gọi những người đàn ông – những “quân tử” – cần đối xử chân thành, nghiêm túc với phụ nữ, thay vì chỉ tìm kiếm những mối quan hệ nông cạn, hời hợt.
Kết luận: Tiếng thơ Hồ Xuân Hương – tiếng nói của muôn đời
Bài thơ “Quả mít” mang đậm phong cách trào phúng, châm biếm nhưng không kém phần sâu sắc và táo bạo của Hồ Xuân Hương. Dưới lớp ngôn từ giản dị, mộc mạc là một thông điệp mang tính nhân văn cao cả về quyền được yêu thương và tôn trọng của người phụ nữ. Đọc bài thơ, ta không chỉ cảm nhận được tài năng kiệt xuất của “Bà chúa thơ Nôm” mà còn thấy lòng thổn thức, suy ngẫm về giá trị của tình yêu và nhân cách trong mọi thời đại.
*
Hồ Xuân Hương – Bà Chúa Thơ Nôm và Tượng Đài Văn Hóa Việt Nam
Hồ Xuân Hương (1772–1822), tên chữ Hán là 胡春香, là một thi sĩ nổi tiếng của Việt Nam, sống vào cuối thế kỷ XVIII và đầu thế kỷ XIX. Với tài năng thi ca độc đáo và tiếng nói sắc sảo, bà được nhà thơ hiện đại Xuân Diệu tôn vinh là “Bà chúa thơ Nôm.” Năm 2021, Hồ Xuân Hương cùng Nguyễn Đình Chiểu đã được UNESCO vinh danh là “Danh nhân văn hóa thế giới,” ghi nhận những đóng góp đặc biệt của bà cho nền văn hóa và văn học nhân loại.
Di sản thi ca
Hồ Xuân Hương để lại toàn bộ di tác bằng thơ, phần lớn được viết bằng chữ Nôm – loại văn tự giàu bản sắc dân tộc. Thơ của bà thường thoát khỏi những ràng buộc niêm luật chặt chẽ truyền thống, mang hơi thở thời đại, với phong cách “thanh thanh tục tục” đầy ý nhị. Qua thơ, bà phản ánh những bất công xã hội, tiếng nói khát khao tự do và quyền sống của con người, đặc biệt là phụ nữ.
Cuộc đời đa đoan
Hồ Xuân Hương sinh ra tại phường Khán Xuân, nay thuộc Bách Thảo, Hà Nội, là con gái của Sinh đồ Hồ Phi Diễn hoặc Hồ Sĩ Danh, một học giả nổi tiếng. Thời thơ ấu của bà gắn liền với Cổ Nguyệt Đường – một dinh thự ven hồ Tây, nơi bà lớn lên trong không gian phồn hoa của xứ Đàng Ngoài. Mặc dù không phải chịu sự gò bó nghiêm khắc như phụ nữ cùng thời, Hồ Xuân Hương vẫn nổi bật với tư chất thông minh và lòng hiếu học.
Đời sống tình cảm của Hồ Xuân Hương cũng nhiều sóng gió. Bà từng hai lần lấy chồng nhưng đều không viên mãn. Người chồng đầu tiên là Tổng Cóc – một hào phú yêu thi ca. Cuộc sống hôn nhân này kết thúc với nhiều giai thoại ly kỳ. Người chồng thứ hai là Phạm Viết Ngạn, Tri phủ Vĩnh Tường, nhưng cuộc sống chung chỉ kéo dài 27 tháng trước khi ông qua đời. Những mối tình và duyên phận phức tạp đã tạo nên hình tượng một người phụ nữ mạnh mẽ, sống tự do, và đầy khát vọng.
Lịch sử và tranh cãi
Cuộc đời và hành trạng của Hồ Xuân Hương cho đến nay vẫn là đề tài gây tranh cãi trong giới học giả. Nhiều giai thoại và tài liệu dân gian, như sách Giai nhân di mặc của Nguyễn Hữu Tiến, cung cấp thông tin nhưng không đủ xác tín. Mộ phần của bà, từng được cho là nằm ở ven hồ Tây, nay đã biến mất theo thời gian và sự thay đổi địa tầng.
Giai thoại tình yêu và cuộc sống
Nhiều giai thoại về tình yêu của Hồ Xuân Hương được lưu truyền, như mối tình đầy sóng gió với Tống Như Mai, một chàng trạng nguyên trẻ tuổi. Các câu chuyện này không chỉ làm giàu thêm hình ảnh nữ sĩ tài sắc mà còn tôn vinh khí chất quyết liệt và nhân cách mạnh mẽ của bà.
Di sản bất tử
Hồ Xuân Hương không chỉ là nhà thơ, mà còn là biểu tượng của ý chí tự do, tiếng nói phản kháng, và sự sáng tạo vượt thời đại. Những bài thơ Nôm đặc sắc của bà như “Bánh trôi nước,” “Đèo Ba Dội,” hay “Hang Cắc Cớ” đã đi vào lòng người, khẳng định tài năng và phong cách độc đáo.
Với những đóng góp lớn lao cho nền văn học dân tộc, Hồ Xuân Hương xứng đáng được ghi nhớ như một tượng đài bất tử của văn hóa Việt Nam. Di sản của bà sẽ mãi mãi là nguồn cảm hứng cho những thế hệ yêu thơ và trân trọng giá trị dân tộc.
Viên Ngọc Quý.
