Khổng Tử, vị hiền triết của Á Đông, từng nói: “Hủ mộc bất khả điêu dã, phấn thổ chi tường bất khả hủ dã” nghĩa là gỗ mục thì không thể điêu khắc, còn tường làm từ phân và đất thì không thể bền lâu. Lời dạy này không chỉ là một nhận định về sự vật trong tự nhiên mà còn ẩn chứa những bài học sâu sắc về cách nhìn nhận con người và xây dựng cuộc sống.
Trước hết, câu nói nhấn mạnh vai trò của phẩm chất cốt lõi trong sự phát triển và hoàn thiện. Giống như gỗ mục không thể trở thành tác phẩm nghệ thuật vì bản chất của nó đã mục ruỗng, con người thiếu đi đạo đức, ý chí, hoặc không có nền tảng tốt thì khó mà đạt được thành tựu lớn lao. Một ngôi nhà xây bằng tường đất yếu ớt dễ dàng sụp đổ trước mưa gió, cũng như một cuộc đời không được xây dựng trên những giá trị tốt đẹp thì dễ bị lung lay trước thử thách. Điều này đặt ra yêu cầu rằng mỗi người cần phải không ngừng rèn luyện bản thân, giữ gìn và vun đắp những phẩm chất quan trọng như lòng trung thực, tinh thần trách nhiệm và sự kiên trì.
Câu nói của Khổng Tử cũng phản ánh một thực tế: không phải ai cũng có thể dễ dàng thay đổi hoặc tiến bộ, nhất là khi bản chất bên trong đã bị hủy hoại. Những người không chịu học hỏi, cải thiện bản thân, hoặc lún sâu vào lối sống tiêu cực giống như “gỗ mục,” khó mà biến thành “tác phẩm điêu khắc” hoàn thiện. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là con người không thể thay đổi, mà nhấn mạnh rằng sự thay đổi phải bắt đầu từ chính bản thân họ. Khi một người tự nhận ra và quyết tâm thay đổi, thì từ những điều nhỏ nhất, họ có thể trở thành một phiên bản tốt hơn của chính mình.
Bên cạnh đó, hình ảnh “tường phấn thổ” gợi lên bài học về việc xây dựng nền tảng vững chắc cho cuộc đời. Giống như một ngôi nhà cần được xây trên nền móng kiên cố, mỗi người cần tự trang bị cho mình kiến thức, đạo đức và kỹ năng để đối mặt với những sóng gió cuộc sống. Những giá trị cốt lõi ấy không chỉ giúp ta kiên định mà còn tạo nên sự tin cậy và yêu mến từ những người xung quanh.
Lời dạy này còn khiến ta suy ngẫm về trách nhiệm trong giáo dục và phát triển con người. Một xã hội muốn bền vững cần chú trọng xây dựng nền tảng đạo đức cho thế hệ trẻ ngay từ đầu. Nếu chúng ta để cho những “gỗ mục” xuất hiện trong cộng đồng mà không kịp thời uốn nắn, thì không chỉ cá nhân đó gặp khó khăn mà còn ảnh hưởng đến toàn xã hội. Giáo dục không chỉ là truyền đạt kiến thức, mà còn là gieo mầm cho những giá trị tốt đẹp, để mỗi người có thể trở thành một “khúc gỗ lành” sẵn sàng được mài giũa và vươn tới sự hoàn thiện.
Tóm lại, câu nói “Hủ mộc bất khả điêu dã, phấn thổ chi tường bất khả hủ dã” không chỉ đơn thuần là một quan sát về tự nhiên mà còn là lời nhắc nhở mỗi người về tầm quan trọng của việc rèn luyện bản thân và xây dựng nền tảng vững chắc. Một cuộc đời không chỉ phụ thuộc vào điều kiện bên ngoài, mà cốt lõi nằm ở những giá trị nội tại. Chỉ khi chúng ta kiên trì tu dưỡng đạo đức, ý chí và kỹ năng, thì mới có thể biến mình thành “tác phẩm điêu khắc” đẹp đẽ, đồng thời xây dựng một cuộc sống bền vững và ý nghĩa.
*
Luận Ngữ
Luận Ngữ là sách sưu tập ghi chép lại những lời dạy của Khổng Tử và những lời nói của người đương thời. Sách Luận Ngữ gồm 20 thiên, mỗi thiên đều lấy chữ đầu mà đặt tên, và các thiên không có liên hệ với nhau.
Đọc sách này, người ta hiểu được phẩm chất tư cách và tính tình của Khổng Tử, nhất là về giáo dục, ông tỏ ra là người thấu hiểu tâm lý của từng học trò, khéo đem lời giảng dạy thích hợp với từng trình độ, từng hoàn cảnh của mỗi người. Như có khi cùng một câu hỏi mà ông trả lời cho mỗi người một cách.
Trình Y Xuyên, một nhà Nho đời Tống nói: “Có người đọc xong Luận Ngữ mà không thấy gì cả, có người đọc xong lại thấy thích thú một vài câu, có người đọc xong thì rất thích thú đến độ múa tay múa chân mà không hay biết”. Bởi vậy, khi đọc Luận Ngữ, phải đọc chậm rãi, suy nghĩ tường tận, càng suy nghĩ càng phát hiện được nhiều điều hay.
Trình Y Xuyên lại nói: “Ai đọc xong Luận Ngữ mà vẫn còn những tính nết như trước khi chưa đọc thì người ấy chưa hiểu được sách Luận Ngữ vậy”. Tóm lại sách Luận Ngữ dạy đạo quân tử một cách thực tiễn, miêu tả tính tình đức độ của Khổng Tử để làm mẫu mực cho người đời sau noi theo.
Viên Ngọc Quý.
Hành Trình Hoàn Thiện Bản Thân Qua Những Câu Nói Của Khổng Tử
