Bài học từ một thí nghiệm nổi tiếng về loài bọ nhảy dưới đây sẽ khiến bạn suy ngẫm:
Hai con bọ được nuôi tách biệt, một trong lọ mở, một trong lọ có nắp. Con đầu tiên cứ thế nhảy cao, thoải mái, không giới hạn. Con còn lại, mỗi lần bật lên là bị đập đầu vào nắp, đau đớn. Sau nhiều lần, nó bắt đầu nhảy thấp dần cho đến khi… không còn dám nhảy nữa.
Một thời gian sau, người ta mở nắp và thả cả hai ra ngoài môi trường tự do, điều kỳ lạ xảy ra:
Con từng sống trong lọ mở vẫn nhảy cao như chưa từng có rào cản. Con còn lại dù chẳng còn chiếc nắp nào giữ lại, nó vẫn chỉ nhảy thấp như cũ.
Không phải vì nó không thể.
Mà vì nó đã quen với việc không dám.
Trong cuộc đời của chúng ta, có rất nhiều người giống như con bọ thứ hai:
Bạn có tiềm năng. Bạn từng muốn vươn xa. Nhưng rồi từng chút một, môi trường xung quanh khiến bạn “nhảy thấp” đi.
Trong tâm lý học, hiện tượng này được gọi là “sự bất lực học được” (hay bất lực tập nhiễm – Learned Helplessness) – thuật ngữ do Martin Seligman nghiên cứu. Khi một người liên tục rơi vào tình huống bị kiểm soát hoặc thất bại, họ sẽ bắt đầu tin rằng mình không thể thay đổi điều gì, và từ bỏ ngay cả khi cơ hội đã mở ra.
Một lời chê từ gia đình.
Một lần thất bại.
Một môi trường chỉ toàn sự nghi ngờ, giới hạn, tiêu cực, dè bỉu…
Lâu dần, bạn không còn tin mình có thể làm được điều gì lớn lao.
Sự thật là: bạn không yếu.
Bạn chỉ đang sống ở nơi khiến bạn tin rằng mình yếu.
Môi trường không chỉ ảnh hưởng đến hành vi. Nó lập trình lại thói quen, niềm tin và định nghĩa về khả năng của chính bạn.
Nếu bạn đặt một người có tố chất vào môi trường đầy giới hạn, họ cũng sẽ dần thu mình lại, sống cầm chừng, và đánh mất bản thân lúc nào không hay.
Thay vì cố ép mình “mạnh mẽ hơn”, hãy thử hỏi:
“Môi trường xung quanh mình đang giúp mình phát triển – hay đang khiến mình thu nhỏ lại?”
Đôi khi, giải pháp không nằm ở việc cố gắng nhiều hơn. Mà ở việc dọn dẹp lại môi trường sống, cắt bỏ những giới hạn vô hình, và tìm về đúng nơi khiến bạn được là chính mình.
Bạn có từng “nhảy thấp” chỉ vì một lời chê, một ký ức cũ, hay một chiếc “nắp lọ” vô hình nào đó?
(Nguồn: Theo Tâm Lý NHC)
