Câu “Gặp Phật giết Phật, gặp ma giết ma” thường được hiểu lầm như một nghịch lý trong Phật giáo, nhưng khi đặt trong bối cảnh tư tưởng Bát Nhã và Thiền tông, đây là tuyên ngôn triệt để về nguyên lý phá chấp, nền tảng của tiến trình giải thoát. Bài viết phân tích ý nghĩa biểu tượng của “Phật” và “ma”, làm rõ vai trò của vô trụ và sự đoạn trừ tri kiến nhị nguyên trong truyền thống Thiền học Đại thừa.
Câu nói trên không xuất hiện trong Kinh Kim Cang như thường được cho là vậy, mà trong Lâm Tế Lục, tuyển tập pháp ngữ của Thiền sư Lâm Tế Nghĩa Huyền (thế kỷ IX). Ngài dạy: “Phàm gặp Phật thì giết Phật, gặp Tổ giết Tổ, gặp A-la-hán giết A-la-hán, gặp cha mẹ giết cha mẹ, gặp người thân giết người thân, như thế mới có thể được giải thoát.”
Câu nói gây sốc này không hàm ý bạo lực hay xúc phạm, mà được đặt trong truyền thống phá chấp rốt ráo của Thiền tông Trung Hoa, nơi giác ngộ không đến từ tri thức, hình tướng hay đối tượng hóa, mà từ việc trực tiếp thể nhập thực tại vô niệm.
Trong Phật giáo, “Phật” là biểu tượng của giác ngộ, “ma” là biểu tượng của vô minh. Nhưng khi hai khái niệm này bị đối tượng hóa, như những thực thể cố định bên ngoài, thì cả “Phật” lẫn “ma” đều trở thành chướng ngại trên đường tu.
Câu “gặp Phật giết Phật” là lời nhấn mạnh rằng ngay cả hình ảnh Phật cũng cần được vượt qua khi nó trở thành chỗ bám víu. Cũng như “gặp ma giết ma” là ẩn dụ cho việc đoạn trừ mọi vọng tưởng và sợ hãi sinh khởi từ tâm.
Tư tưởng này song hành với tinh thần Kinh Kim Cang: “Phàm sở hữu tướng, giai thị hư vọng. Nhược kiến chư tướng phi tướng, tức kiến Như Lai.” (Những gì có tướng đều là hư vọng. Nếu thấy các tướng không phải tướng, tức thấy Như Lai).
Tánh Không và phá chấp trong Đại thừa:
Tư tưởng “không” trong Phật giáo Đại thừa là chìa khóa lý giải phát biểu của Thiền sư Lâm Tế. Trong Trung quán luận, Long Thọ viết: “Chư pháp tùng duyên sinh, ngã thuyết tức thị Không.” (Mọi pháp do duyên sinh nên không có tự tánh.)
Chính vì không có tự tánh, mọi khái niệm, kể cả “Phật”, “Tổ”, “Pháp”, đều là giả danh, được thiết lập như phương tiện để dẫn dắt hành giả. Nếu chấp vào phương tiện, thì phương tiện ấy trở thành rào cản. Do đó, “giết Phật” là hành vi biểu tượng nhằm phá chấp đối tượng hóa Phật, từ đó giải cấu trúc mọi vọng niệm cố định.
Kinh Kim Cang xác quyết: “Pháp thượng ưng xả, hà huống phi pháp.” (Ngay cả chánh pháp còn nên xả bỏ, huống hồ phi pháp.)
Một trong những nguyên lý cốt lõi của Thiền tông là vô trụ, không trụ vào pháp, vào tâm, vào bất kỳ khái niệm nào, kể cả sự giác ngộ. Tâm “vô trụ” chính là nền tảng của tự do nội tâm, của sự tỉnh thức vượt ngoài mọi nhị nguyên thiện- ác, mê- ngộ, Phật- ma.
Thiền sư Triệu Châu từng nói: “Đạo không phải Phật, không phải pháp, không phải tăng.”
Tức là, đạo không thể bị định danh. Nếu còn có điều gì để nắm bắt thì đó chưa phải là đạo. Câu “gặp Phật giết Phật” cũng chính là một cú đánh vào sự chấp trước đối với bất kỳ hình thức “đạo” nào.
Cảnh tỉnh tình trạng chấp pháp hình thức:
Trong thực tiễn, nhiều người học Phật dễ rơi vào tình trạng chấp pháp vi tế – chấp vào tụng kinh, lễ nghi, thần tượng hóa hình ảnh Phật như một tha lực ban phúc. Khi đó, Phật giáo bị biến thành tín ngưỡng dân gian, đánh mất nội dung giải thoát.
Thiền sư Lâm Tế không bác bỏ Phật, nhưng phủ định mọi mô thức cố định về Phật. Câu “giết Phật” có thể xem là một phản biện sâu sắc trước tình trạng tuyệt đối hóa biểu tượng, khiến người tu mất đi năng lực tự quán chiếu.
Câu nói “Gặp Phật giết Phật, gặp ma giết ma” là một biểu trưng cực đoan nhưng trung thực của tinh thần vô trụ, phá chấp trong Phật giáo Đại thừa. Đặt trong ngữ cảnh Thiền tông và triết học tánh Không, đây là lời nhắc nhở người học Phật hãy cẩn trọng với mọi sự bám víu, kể cả vào những điều thiêng liêng nhất.
Trong kỷ nguyên mà hình ảnh Phật dễ bị thần thánh hóa hoặc thương mại hóa, tinh thần “giết Phật” không mang tính phủ định mà chính là một lời cảnh tỉnh đạo đức, buộc hành giả quay về chính mình và trực tiếp thể nghiệm con đường giải thoát.
(Nguồn: Theo Facebook nhà báo Lê Thọ Bình)
