Câu nói của Khổng Tử: “Quân tử chu nhi bất tỉ, tiểu nhân tỉ nhi bất chu” – “Quân Tử Hòa Hợp, Tiểu Nhân Kết Đoàn: Bài Học Từ Lời Dạy Của Khổng Tử” (Quân tử hòa hợp tất cả mà không cấu kết, tiểu nhân cấu kết mà không hòa hợp tất cả) là một lời dạy sâu sắc về cách xây dựng mối quan hệ giữa con người với con người. Lời dạy không chỉ là kim chỉ nam cho cách đối nhân xử thế mà còn chứa đựng một bài học lớn về phẩm chất và giá trị của người quân tử trong cuộc sống.
Ý nghĩa của câu nói
Trước hết, “chu” trong câu nói này mang nghĩa là hòa hợp, xây dựng sự kết nối dựa trên sự tôn trọng, công bằng và chân thành. Ngược lại, “tỉ” chỉ sự kết bè phái, cấu kết dựa trên lợi ích riêng tư, bất chấp đúng sai hoặc các giá trị đạo đức.
Khổng Tử dùng hình ảnh người quân tử để nhấn mạnh phẩm chất của những con người cao thượng. Người quân tử luôn biết cách hòa hợp với mọi người, tạo ra một môi trường giao tiếp, làm việc hài hòa và đoàn kết. Tuy nhiên, sự hòa hợp này không xuất phát từ sự a dua hay lợi ích cá nhân, mà dựa trên những giá trị đạo đức và nguyên tắc rõ ràng. Họ không vì lợi ích cá nhân mà cấu kết với người khác để gây chia rẽ hoặc làm tổn hại đến tập thể.
Trái lại, tiểu nhân – những người sống ích kỷ và vụ lợi – thường cấu kết với nhau để mưu cầu lợi ích riêng. Họ không thực sự hòa hợp hay đoàn kết, mà chỉ liên kết khi có chung mục đích cá nhân. Sự kết bè phái của họ dễ dẫn đến sự chia rẽ, phá vỡ mối quan hệ giữa các cá nhân hoặc cộng đồng.
Bài học từ câu nói của Khổng Tử
Sự hòa hợp mang lại giá trị bền vững: Câu nói nhắc nhở chúng ta rằng, sự hòa hợp thực sự phải dựa trên sự tôn trọng và đồng lòng vì lợi ích chung, chứ không phải vì lợi ích cá nhân. Một cộng đồng hoặc một tập thể chỉ thực sự phát triển khi mọi người biết cách kết nối với nhau trên nền tảng của sự chân thành và đạo đức.
Phân biệt giữa hòa hợp và cấu kết: Khổng Tử khéo léo phân biệt giữa “hòa hợp” và “cấu kết”, hai khái niệm tưởng chừng tương tự nhưng lại mang ý nghĩa đối lập. Người quân tử luôn giữ vững nguyên tắc và không đánh đổi giá trị đạo đức để lấy sự đồng tình hay lợi ích. Trong khi đó, tiểu nhân chỉ quan tâm đến lợi ích cá nhân, sẵn sàng bỏ qua mọi quy tắc và chuẩn mực để đạt được mục tiêu riêng.
Giá trị của sự công bằng và chính trực: Người quân tử xây dựng mối quan hệ trên cơ sở công bằng và chính trực. Điều này giúp họ được mọi người tin tưởng và tôn trọng, từ đó tạo ra một môi trường xã hội hài hòa và phát triển. Ngược lại, sự cấu kết của tiểu nhân không mang lại giá trị bền vững, mà chỉ dẫn đến sự rạn nứt và bất ổn trong các mối quan hệ.
Ứng dụng trong cuộc sống hiện đại
Trong xã hội ngày nay, lời dạy của Khổng Tử vẫn giữ nguyên giá trị. Chúng ta thường xuyên đối mặt với những mối quan hệ phức tạp, từ gia đình, bạn bè đến đồng nghiệp. Để xây dựng các mối quan hệ bền vững, mỗi người cần học cách hòa hợp với người khác mà không từ bỏ nguyên tắc đạo đức của mình.
Trong công việc, một tập thể chỉ có thể hoạt động hiệu quả khi các thành viên biết cách hòa hợp vì mục tiêu chung. Ngược lại, nếu có sự bè phái hoặc cấu kết để trục lợi cá nhân, tập thể đó sẽ dễ rơi vào mâu thuẫn và thất bại.
Câu nói cũng nhắc nhở chúng ta cảnh giác trước những mối quan hệ dựa trên sự cấu kết không lành mạnh. Việc kết bè phái vì lợi ích riêng có thể mang lại lợi ích ngắn hạn nhưng sẽ gây tổn hại lâu dài, không chỉ cho bản thân mà còn cho cả cộng đồng.
Lời nhắn gửi từ câu nói
“Quân tử chu nhi bất tỉ, tiểu nhân tỉ nhi bất chu” không chỉ là một lời khuyên về cách sống mà còn là một chuẩn mực đạo đức. Nó dạy chúng ta biết cách phân biệt giữa sự hòa hợp chân chính và sự cấu kết vụ lợi. Người quân tử là tấm gương của sự công bằng, chính trực và tôn trọng lẫn nhau, trong khi tiểu nhân lại là bài học cảnh tỉnh về những hệ quả của lối sống ích kỷ. Tóm lại, lời dạy của Khổng Tử là kim chỉ nam để mỗi chúng ta rèn luyện bản thân, biết cách xây dựng các mối quan hệ ý nghĩa và bền vững. Trong mọi hoàn cảnh, hãy học cách hòa hợp với mọi người một cách chân thành, nhưng không vì thế mà từ bỏ những giá trị và nguyên tắc đạo đức của mình. Đó chính là cách để sống xứng đáng với phẩm chất của một người quân tử.
*
Luận Ngữ
Luận Ngữ là sách sưu tập ghi chép lại những lời dạy của Khổng Tử và những lời nói của người đương thời. Sách Luận Ngữ gồm 20 thiên, mỗi thiên đều lấy chữ đầu mà đặt tên, và các thiên không có liên hệ với nhau.
Đọc sách này, người ta hiểu được phẩm chất tư cách và tính tình của Khổng Tử, nhất là về giáo dục, ông tỏ ra là người thấu hiểu tâm lý của từng học trò, khéo đem lời giảng dạy thích hợp với từng trình độ, từng hoàn cảnh của mỗi người. Như có khi cùng một câu hỏi mà ông trả lời cho mỗi người một cách.
Trình Y Xuyên, một nhà Nho đời Tống nói: “Có người đọc xong Luận Ngữ mà không thấy gì cả, có người đọc xong lại thấy thích thú một vài câu, có người đọc xong thì rất thích thú đến độ múa tay múa chân mà không hay biết”. Bởi vậy, khi đọc Luận Ngữ, phải đọc chậm rãi, suy nghĩ tường tận, càng suy nghĩ càng phát hiện được nhiều điều hay.
Trình Y Xuyên lại nói: “Ai đọc xong Luận Ngữ mà vẫn còn những tính nết như trước khi chưa đọc thì người ấy chưa hiểu được sách Luận Ngữ vậy”. Tóm lại sách Luận Ngữ dạy đạo quân tử một cách thực tiễn, miêu tả tính tình đức độ của Khổng Tử để làm mẫu mực cho người đời sau noi theo.
Viên Ngọc Quý.
Hành Trình Hoàn Thiện Bản Thân Qua Những Câu Nói Của Khổng Tử
