Câu nói của Khổng Tử: “Quân tử hòa nhi bất đồng, tiểu nhân đồng nhi bất hòa” đã gợi mở những suy ngẫm sâu sắc về cách con người ứng xử trong xã hội. Đây không chỉ là một lời dạy về đạo đức cá nhân mà còn phản ánh tinh thần của Nho giáo trong việc xây dựng mối quan hệ hài hòa và bền vững.
Trước hết, cần hiểu rõ ý nghĩa của câu nói này. “Quân tử hòa nhi bất đồng” có nghĩa là người quân tử luôn giữ được thái độ hòa nhã, tôn trọng sự khác biệt, không vì ý kiến trái chiều mà gây mâu thuẫn. Họ không nhất thiết phải đồng ý với tất cả mọi người nhưng luôn biết cách dung hòa, tìm điểm chung để xây dựng mối quan hệ tốt đẹp. Ngược lại, “tiểu nhân đồng nhi bất hòa” chỉ ra rằng người tiểu nhân thường tìm cách a dua, chạy theo số đông để đạt lợi ích cá nhân, nhưng lại thiếu sự chân thành và không thể duy trì sự hòa hợp thực sự.
Câu nói này mang một giá trị nhân văn sâu sắc, nhấn mạnh vai trò của sự hòa hợp trong xã hội. Người quân tử biết tôn trọng sự khác biệt vì họ hiểu rằng mỗi cá nhân đều có quan điểm, suy nghĩ và giá trị riêng. Họ không ép buộc người khác phải đồng tình với mình mà sẵn sàng lắng nghe, học hỏi từ sự đa dạng ý kiến. Đây là biểu hiện của một người có trí tuệ, bản lĩnh và đạo đức cao. Trong khi đó, người tiểu nhân chỉ quan tâm đến lợi ích trước mắt, sẵn sàng đồng tình với mọi ý kiến mà không suy xét đúng sai, dẫn đến sự bất hòa về lâu dài.
Từ góc độ xã hội, câu nói của Khổng Tử còn mang ý nghĩa về việc xây dựng cộng đồng bền vững. Một xã hội chỉ có thể phát triển nếu mọi người biết tôn trọng lẫn nhau, chấp nhận sự khác biệt và cùng hướng tới mục tiêu chung. Nếu ai cũng hành xử như người quân tử, luôn giữ thái độ hòa nhã và thiện chí, xã hội sẽ trở nên gắn kết và hài hòa hơn. Ngược lại, nếu mỗi cá nhân đều hành xử như tiểu nhân, chỉ biết a dua và không thật lòng, xã hội sẽ nhanh chóng rơi vào tình trạng chia rẽ, xung đột.
Bài học từ câu nói này không chỉ giới hạn trong mối quan hệ giữa người với người mà còn áp dụng được trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Trong môi trường làm việc, người quân tử là người biết lắng nghe đồng nghiệp, chấp nhận ý tưởng mới và cùng nhau tìm giải pháp tối ưu. Trong gia đình, họ là người biết nhường nhịn, cảm thông để giữ gìn hạnh phúc. Trong bạn bè, họ là người không ngại góp ý chân thành nhưng vẫn giữ được sự tôn trọng lẫn nhau.
Tuy nhiên, làm người quân tử không phải là điều dễ dàng. Điều này đòi hỏi mỗi cá nhân phải rèn luyện bản thân, trau dồi trí tuệ và đạo đức để có thể ứng xử một cách khôn ngoan và bao dung. Đồng thời, cũng cần tránh xa lối sống tiểu nhân, không vì lợi ích nhất thời mà đánh mất đi giá trị cốt lõi của mình.
Nhìn lại xã hội hiện nay, chúng ta có thể thấy câu nói của Khổng Tử vẫn giữ nguyên giá trị và tính thời sự. Trong một thế giới ngày càng phức tạp, việc giữ được sự hòa hợp và tôn trọng lẫn nhau càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Sự khác biệt không nên là nguyên nhân của mâu thuẫn mà nên được coi là cơ hội để học hỏi và phát triển. Nếu mỗi người đều nỗ lực sống như người quân tử, chắc chắn chúng ta sẽ xây dựng được một xã hội hòa bình, tiến bộ và nhân văn.
Tóm lại, câu nói “Quân tử hòa nhi bất đồng, tiểu nhân đồng nhi bất hòa” không chỉ là một lời khuyên mà còn là một kim chỉ nam cho cách ứng xử trong cuộc sống. Nó nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của sự hòa hợp, tôn trọng lẫn nhau và giá trị của việc sống thật lòng, chân thành. Học làm người quân tử là học cách yêu thương, thấu hiểu và xây dựng mối quan hệ bền vững, góp phần tạo nên một thế giới tốt đẹp hơn.
*
Luận Ngữ
Luận Ngữ là sách sưu tập ghi chép lại những lời dạy của Khổng Tử và những lời nói của người đương thời. Sách Luận Ngữ gồm 20 thiên, mỗi thiên đều lấy chữ đầu mà đặt tên, và các thiên không có liên hệ với nhau.
Đọc sách này, người ta hiểu được phẩm chất tư cách và tính tình của Khổng Tử, nhất là về giáo dục, ông tỏ ra là người thấu hiểu tâm lý của từng học trò, khéo đem lời giảng dạy thích hợp với từng trình độ, từng hoàn cảnh của mỗi người. Như có khi cùng một câu hỏi mà ông trả lời cho mỗi người một cách.
Trình Y Xuyên, một nhà Nho đời Tống nói: “Có người đọc xong Luận Ngữ mà không thấy gì cả, có người đọc xong lại thấy thích thú một vài câu, có người đọc xong thì rất thích thú đến độ múa tay múa chân mà không hay biết”. Bởi vậy, khi đọc Luận Ngữ, phải đọc chậm rãi, suy nghĩ tường tận, càng suy nghĩ càng phát hiện được nhiều điều hay.
Trình Y Xuyên lại nói: “Ai đọc xong Luận Ngữ mà vẫn còn những tính nết như trước khi chưa đọc thì người ấy chưa hiểu được sách Luận Ngữ vậy”. Tóm lại sách Luận Ngữ dạy đạo quân tử một cách thực tiễn, miêu tả tính tình đức độ của Khổng Tử để làm mẫu mực cho người đời sau noi theo.
Viên Ngọc Quý.
Hành Trình Hoàn Thiện Bản Thân Qua Những Câu Nói Của Khổng Tử
