Khổng Tử từng nói: “Quân tử thản đãng đãng, tiểu nhân trường thích thích,” nghĩa là người quân tử thì bình thản rộng mở, kẻ tiểu nhân thì lo lắng ưu sầu. Lời dạy này không chỉ phân định rõ nét sự khác biệt giữa người quân tử và kẻ tiểu nhân, mà còn là bài học sâu sắc về cách sống, cách đối nhân xử thế, và thái độ đối diện với cuộc đời.
Bình thản rộng mở: Đặc điểm của người quân tử
Người quân tử, theo Khổng Tử, là người sống dựa trên đạo đức, lý trí, và sự chân thành. Sự “thản đãng đãng” (bình thản rộng mở) ở họ xuất phát từ việc họ luôn giữ lòng ngay thẳng, không làm điều trái với lẽ phải, và không bị cám dỗ bởi lợi ích nhỏ nhen. Nhờ sống đúng với giá trị đạo đức và nhân cách của mình, người quân tử không mang trong lòng gánh nặng của sự dối trá, mưu đồ hay tội lỗi.
Sự bình thản của người quân tử còn thể hiện ở việc họ luôn đối diện với thử thách và khó khăn bằng tinh thần sáng suốt và kiên nhẫn. Họ không để những điều nhỏ nhặt làm vướng bận tâm trí, cũng không hoang mang trước những thay đổi của cuộc sống. Điều này giúp họ sống một cách tự do, thanh thản, và an nhiên giữa cuộc đời đầy biến động.
Lo lắng ưu sầu: Nỗi khổ của kẻ tiểu nhân
Trái ngược với người quân tử, kẻ tiểu nhân được miêu tả là luôn trong trạng thái “trường thích thích” (lo lắng ưu sầu). Điều này bắt nguồn từ lối sống vụ lợi, ích kỷ và thiếu đạo đức. Kẻ tiểu nhân thường đặt lợi ích cá nhân lên trên tất cả, không ngần ngại dùng thủ đoạn để đạt được mục tiêu. Tuy nhiên, những hành động đó lại khiến họ luôn sống trong sự bất an, lo sợ bị phát hiện hoặc bị người khác trả thù.
Sự ưu sầu của kẻ tiểu nhân còn đến từ lòng tham không đáy và sự ganh ghét với những thành công của người khác. Họ không biết đủ, không biết hài lòng với những gì mình có, luôn khao khát nhiều hơn mà không màng đến hậu quả. Chính lối sống này khiến họ tự chuốc lấy áp lực, đau khổ, và thất bại.
Bài học từ lời dạy của Khổng Tử
Câu nói của Khổng Tử không chỉ phân tích sự khác biệt giữa người quân tử và kẻ tiểu nhân mà còn là lời khuyên về cách sống. Muốn đạt được sự bình thản rộng mở, mỗi người cần rèn luyện bản thân trở thành một “quân tử” trong cuộc sống.
Trước hết, hãy sống đúng với lương tâm và đạo đức. Làm điều đúng đắn, dù trong hoàn cảnh nào, sẽ giúp chúng ta không cảm thấy hối tiếc hay lo lắng. Một người sống ngay thẳng sẽ không bị ràng buộc bởi những nỗi sợ vô hình, từ đó tìm thấy sự thanh thản trong tâm hồn.
Thứ hai, học cách buông bỏ những tham vọng quá lớn hoặc không chính đáng. Tham lam chỉ khiến chúng ta trở nên căng thẳng và mất đi niềm vui của hiện tại. Biết hài lòng với những gì mình có, đồng thời cố gắng trong khả năng của bản thân, sẽ giúp chúng ta sống nhẹ nhàng hơn.
Cuối cùng, hãy trau dồi lòng bao dung và sự nhân hậu. Người quân tử là người biết đặt lợi ích chung lên trên lợi ích cá nhân, biết cảm thông và chia sẻ với người khác. Một trái tim rộng mở sẽ mang lại sự bình yên cho chính mình và những người xung quanh.
Lời kết
“Quân tử thản đãng đãng, tiểu nhân trường thích thích” là một bài học sâu sắc về cách sống và cách ứng xử. Sự bình thản rộng mở không phải là điều có sẵn, mà là kết quả của quá trình rèn luyện bản thân, sống đúng với đạo lý và lương tâm. Trong khi đó, sự ưu sầu của kẻ tiểu nhân lại là cái giá phải trả cho lối sống ích kỷ và vụ lợi.
Mỗi người đều có thể lựa chọn cách sống cho riêng mình. Hãy chọn con đường của người quân tử để tìm thấy sự bình yên trong tâm hồn và hạnh phúc trong cuộc đời. Bởi suy cho cùng, chỉ có sự bình thản rộng mở mới là giá trị bền vững, giúp con người sống một cuộc đời ý nghĩa và trọn vẹn.
*
Luận Ngữ
Luận Ngữ là sách sưu tập ghi chép lại những lời dạy của Khổng Tử và những lời nói của người đương thời. Sách Luận Ngữ gồm 20 thiên, mỗi thiên đều lấy chữ đầu mà đặt tên, và các thiên không có liên hệ với nhau.
Đọc sách này, người ta hiểu được phẩm chất tư cách và tính tình của Khổng Tử, nhất là về giáo dục, ông tỏ ra là người thấu hiểu tâm lý của từng học trò, khéo đem lời giảng dạy thích hợp với từng trình độ, từng hoàn cảnh của mỗi người. Như có khi cùng một câu hỏi mà ông trả lời cho mỗi người một cách.
Trình Y Xuyên, một nhà Nho đời Tống nói: “Có người đọc xong Luận Ngữ mà không thấy gì cả, có người đọc xong lại thấy thích thú một vài câu, có người đọc xong thì rất thích thú đến độ múa tay múa chân mà không hay biết”. Bởi vậy, khi đọc Luận Ngữ, phải đọc chậm rãi, suy nghĩ tường tận, càng suy nghĩ càng phát hiện được nhiều điều hay.
Trình Y Xuyên lại nói: “Ai đọc xong Luận Ngữ mà vẫn còn những tính nết như trước khi chưa đọc thì người ấy chưa hiểu được sách Luận Ngữ vậy”. Tóm lại sách Luận Ngữ dạy đạo quân tử một cách thực tiễn, miêu tả tính tình đức độ của Khổng Tử để làm mẫu mực cho người đời sau noi theo.
Viên Ngọc Quý.
Hành Trình Hoàn Thiện Bản Thân Qua Những Câu Nói Của Khổng Tử
