Câu nói nổi tiếng của Khổng Tử trong sách Luận Ngữ: “Tam quân khả đoạt sư dã, thất phu bất khả đoạt chí dã” không chỉ là một bài học đạo đức mà còn chứa đựng một triết lý sâu sắc về sức mạnh tinh thần của con người. Tạm dịch, ba quân có thể mất chủ soái, nhưng một người thường cũng không thể mất ý chí. Lời dạy này nhấn mạnh ý chí là yếu tố cốt lõi, định hình giá trị và sức mạnh nội tại của mỗi con người, bất kể họ là ai, ở vị trí nào.
Ý chí – Sức mạnh vượt trên nghịch cảnh
Khổng Tử so sánh sự mất mát của một đội quân khi mất đi chủ soái với việc một con người mất đi ý chí, nhằm nhấn mạnh rằng dù mất lãnh đạo, quân đội vẫn có thể tìm được người thay thế và tiếp tục chiến đấu, nhưng khi một người đánh mất ý chí, họ mất đi nền tảng để vươn lên trong cuộc sống. Ý chí, theo cách hiểu này, chính là động lực nội tại giúp con người đối mặt với thử thách, vượt qua nghịch cảnh.
Mất ý chí là mất đi chính mình
Câu nói của Khổng Tử cũng là một lời cảnh tỉnh: mất ý chí chính là đánh mất bản thân. Trong cuộc sống, không thiếu những lúc con người phải đối mặt với khó khăn, thất bại hay áp lực. Nếu buông xuôi, họ sẽ dễ dàng rơi vào trạng thái chán nản, mất phương hướng. Một đội quân mất chủ soái vẫn có thể được tổ chức lại để chiến đấu, nhưng một con người không còn ý chí sẽ mất đi động lực sống, không thể vươn lên dù có tài năng hay cơ hội.
Ở đây, Khổng Tử khẳng định rằng ý chí không phải là đặc quyền của những người tài giỏi hay có địa vị cao. Ngay cả người thất phu – những người bình dân, không có danh tiếng hay quyền lực – vẫn phải giữ vững ý chí để sống đúng với giá trị của mình. Điều này nhấn mạnh rằng ý chí là phẩm chất không thể thiếu ở mỗi con người, là sức mạnh bền bỉ giúp chúng ta làm chủ cuộc đời.
Rèn luyện và giữ vững ý chí
Ý chí không phải là thứ bất biến mà cần được rèn luyện qua thời gian và trải nghiệm. Để giữ vững ý chí, con người cần nuôi dưỡng niềm tin vào bản thân, có mục tiêu rõ ràng và không ngừng nỗ lực vượt qua những trở ngại. Thất bại không phải là điều tồi tệ nếu chúng ta học được từ đó, rút ra bài học và tiếp tục tiến lên.
Ngoài ra, ý chí còn cần sự nuôi dưỡng từ môi trường sống và sự hỗ trợ từ cộng đồng. Một gia đình yêu thương, một xã hội công bằng sẽ là mảnh đất màu mỡ giúp ý chí phát triển. Đồng thời, bản thân mỗi người cũng cần không ngừng học hỏi, cải thiện để ý chí ngày càng mạnh mẽ hơn.
Bài học từ câu nói của Khổng Tử
Câu nói của Khổng Tử là một bài học quý giá không chỉ dành cho người xưa mà còn mang ý nghĩa sâu sắc trong cuộc sống hiện đại. Thế giới ngày nay, với nhiều cơ hội nhưng cũng đầy rẫy thách thức, đòi hỏi mỗi người phải có ý chí kiên định để vượt qua khó khăn và đạt được thành công. Ý chí là ngọn lửa trong tâm hồn, không ai có thể cướp đi nếu chúng ta quyết giữ lấy.
Tóm lại, “Tam quân khả đoạt sư dã, thất phu bất khả đoạt chí dã” là lời nhắc nhở về sức mạnh to lớn của ý chí trong mỗi người. Dù đối mặt với khó khăn lớn đến đâu, chỉ cần giữ vững ý chí, chúng ta sẽ tìm được con đường để tiến về phía trước. Hãy để ý chí trở thành kim chỉ nam, soi sáng mọi quyết định và hành động trong cuộc đời.
*
Luận Ngữ
Luận Ngữ là sách sưu tập ghi chép lại những lời dạy của Khổng Tử và những lời nói của người đương thời. Sách Luận Ngữ gồm 20 thiên, mỗi thiên đều lấy chữ đầu mà đặt tên, và các thiên không có liên hệ với nhau.
Đọc sách này, người ta hiểu được phẩm chất tư cách và tính tình của Khổng Tử, nhất là về giáo dục, ông tỏ ra là người thấu hiểu tâm lý của từng học trò, khéo đem lời giảng dạy thích hợp với từng trình độ, từng hoàn cảnh của mỗi người. Như có khi cùng một câu hỏi mà ông trả lời cho mỗi người một cách.
Trình Y Xuyên, một nhà Nho đời Tống nói: “Có người đọc xong Luận Ngữ mà không thấy gì cả, có người đọc xong lại thấy thích thú một vài câu, có người đọc xong thì rất thích thú đến độ múa tay múa chân mà không hay biết”. Bởi vậy, khi đọc Luận Ngữ, phải đọc chậm rãi, suy nghĩ tường tận, càng suy nghĩ càng phát hiện được nhiều điều hay.
Trình Y Xuyên lại nói: “Ai đọc xong Luận Ngữ mà vẫn còn những tính nết như trước khi chưa đọc thì người ấy chưa hiểu được sách Luận Ngữ vậy”. Tóm lại sách Luận Ngữ dạy đạo quân tử một cách thực tiễn, miêu tả tính tình đức độ của Khổng Tử để làm mẫu mực cho người đời sau noi theo.
Viên Ngọc Quý.
Hành Trình Hoàn Thiện Bản Thân Qua Những Câu Nói Của Khổng Tử
