Là người Việt, chắc hẳn ai cũng ít nhiều từng nghe đến câu thơ trong Truyện Kiều của Nguyễn Du:
“Thanh minh trong tiết tháng ba
Lễ là tảo mộ, hội là đạp thanh.”
Nhưng “tiết khí” là gì? “Thanh minh” có ý nghĩa ra sao? Vì sao người Việt lại có tục tảo mộ và hội đạp thanh vào dịp này? Hôm nay, ngày 4/4/2025 – nhân Tết Thanh Minh, hãy cùng Viên Ngọc Quý tìm hiểu về nét đẹp truyền thống này.
Tiết khí và tiết Thanh Minh – Nhịp đập của thiên nhiên
Trong vòng quay vĩnh hằng của thời gian, cổ nhân đã quan sát và chia năm thành 24 tiết khí, mỗi tiết phản ánh sự chuyển mình của trời đất. Hệ thống này không chỉ giúp con người canh tác thuận theo tự nhiên mà còn ảnh hưởng đến y học, phong thủy và sinh hoạt thường ngày.
Mùa xuân có sáu tiết khí: Lập Xuân, Vũ Thủy, Kinh Trập, Xuân Phân, Thanh Minh, Cốc Vũ. Trong đó, Thanh Minh là tiết khí thứ năm, bắt đầu khoảng ngày 4 hoặc 5 tháng 4 Dương lịch và kéo dài hơn hai tuần. Ngày đầu tiên của tiết Thanh Minh gọi là Tết Thanh Minh. Cái tên “Thanh Minh” mang ý nghĩa trời trong sáng, khí hậu dịu dàng, cây cỏ xanh tươi – một thời điểm lý tưởng để con người giao hòa với thiên nhiên và tưởng nhớ tổ tiên.
Nguồn gốc Tết Thanh Minh – Hành trình ngàn năm của lòng hiếu kính
Lễ hội Thanh Minh có lịch sử hơn 2.500 năm, bắt đầu từ thời nhà Chu (1046 -221 TCN) và phổ biến rộng rãi vào đời Đường, vào năm 732 khi Hoàng đế Huyền Tông quy định rằng lễ tảo mộ chỉ nên tổ chức vào ngày đầu tiên của tiết Thanh Minh.
Từ chốn cung đình đến những mái nhà đơn sơ, người xưa tin rằng việc quét dọn phần mộ, dâng lễ vật lên tổ tiên không chỉ thể hiện lòng hiếu kính mà còn kết nối người còn sống với cội nguồn, nhận được sự phù hộ từ những thế hệ đi trước.
Tảo mộ – Nghĩa tình còn mãi với thời gian
Phong tục tảo mộ trong ngày Thanh Minh không chỉ đơn thuần là việc dọn dẹp phần mộ mà còn là dịp để con cháu quây quần, ôn lại những ký ức về người thân đã khuất. Giữa không gian tĩnh lặng của nghĩa trang, khói hương lan tỏa như nhịp cầu vô hình giữa hai thế giới, để những người còn sống nhắc nhở nhau về đạo lý “uống nước nhớ nguồn”.
Dù ngày nay, phong tục này đã giản lược nhiều, đặc biệt tại các đô thị, nhưng bản chất của nó vẫn vẹn nguyên: Đó là lòng biết ơn và sự kết nối thiêng liêng giữa các thế hệ.
Hội đạp thanh – Khi con người hòa mình vào thiên nhiên
Bên cạnh lễ tảo mộ, người xưa còn có tục “đạp thanh” – tức là dạo chơi ngoài trời để tận hưởng không khí trong lành của mùa xuân. Điều này không chỉ giúp tinh thần thư thái mà còn biểu trưng cho sự khởi đầu mới, tràn đầy sức sống.
Ngày nay, dù không còn giữ nguyên hình thức như xưa, nhưng những chuyến dã ngoại đầu năm, những buổi họp mặt gia đình dưới tán cây xanh hay đơn giản là một khoảnh khắc thả lỏng tâm hồn trước thiên nhiên, cũng chính là cách con người hiện đại tiếp nối tinh thần của hội đạp thanh.
Tết Thanh Minh – Khi trời đất và lòng người giao hòa
Dưới bầu trời trong trẻo của tiết Thanh Minh, giữa những ngôi mộ phủ rêu phong hay cánh đồng tràn ngập sắc xuân, lòng người lắng lại để nhớ về những người đã khuất, để trân trọng hiện tại và hướng đến tương lai.
Tết Thanh Minh không chỉ là một nghi thức, mà còn là một khoảnh khắc để con người hiểu rõ hơn về chính mình – về những giá trị bền vững của tình thân, của cội nguồn, và của sự kết nối thiêng liêng giữa quá khứ, hiện tại và tương lai.
Viên Ngọc Quý
