Khổng Tử, vị thánh nhân của Nho giáo, từng nói: “Thính kỳ ngôn nhi quan kỳ hành,” tức là nghe lời họ nói và quan sát việc họ làm. Câu nói không chỉ dừng lại ở việc hướng dẫn cách nhìn nhận con người mà còn là bài học sâu sắc về giá trị của lời nói, hành động, và nhân cách.
Trước hết, lời dạy của Khổng Tử nhấn mạnh rằng việc đánh giá một con người không thể chỉ dựa trên lời nói. Lời nói, dù hoa mỹ đến đâu, cũng chỉ là những biểu đạt bên ngoài và có thể không phản ánh đúng bản chất bên trong. Có người khéo léo dùng ngôn từ để tạo ấn tượng tốt, nhưng hành động của họ lại mâu thuẫn hoàn toàn. Vì thế, lời nói không phải lúc nào cũng đáng tin cậy, và muốn hiểu rõ một người, chúng ta cần quan sát hành động của họ, bởi hành động là biểu hiện chân thực nhất của nhân cách và ý chí.
Ví dụ, một người có thể nói rằng họ yêu thương, quan tâm đến gia đình, nhưng nếu không thực sự chăm sóc, chia sẻ hay dành thời gian cho những người thân yêu, thì lời nói ấy trở nên trống rỗng. Một nhà lãnh đạo giỏi không phải người chỉ giỏi hô hào khẩu hiệu mà là người biến những lời hứa thành hành động cụ thể, mang lại lợi ích thực sự cho cộng đồng.
Câu nói của Khổng Tử cũng nhắc nhở rằng sự đồng nhất giữa lời nói và hành động là yếu tố quan trọng trong việc xây dựng niềm tin. Khi một người sống đúng với lời mình nói, họ không chỉ chứng minh được bản lĩnh và sự đáng tin cậy mà còn tạo nên uy tín trong mắt người khác. Ngược lại, sự mâu thuẫn giữa lời nói và hành động dễ khiến người khác mất lòng tin và nghi ngờ. Trong các mối quan hệ, dù là gia đình, bạn bè hay công việc, lòng tin là nền tảng cốt lõi, và nó chỉ có thể được xây dựng khi lời nói và hành động hài hòa với nhau.
Bên cạnh đó, câu nói còn là một bài học về cách sống chân thật và nhất quán. Trong cuộc sống, nhiều người bị cuốn vào việc dùng lời nói để tạo dựng hình ảnh, mà quên rằng chính hành động mới là thứ quyết định giá trị thực sự của bản thân. Sống chân thật không có nghĩa là phải hoàn hảo, mà là dám thừa nhận những gì mình nói, làm và chịu trách nhiệm với chúng. Đây không chỉ là biểu hiện của lòng tự trọng, mà còn là cách để con người tự rèn luyện bản thân và nhận được sự tôn trọng từ người khác.
Đồng thời, lời dạy của Khổng Tử cũng giúp chúng ta nhìn nhận đúng đắn và khách quan hơn về người khác. Trong xã hội hiện đại, khi thông tin dễ dàng bị thổi phồng hoặc bóp méo, việc chỉ lắng nghe lời nói mà không quan sát hành động dễ dẫn đến những đánh giá sai lầm. Để tránh điều này, cần học cách lắng nghe và nhìn nhận một cách tỉnh táo. Quan sát hành động không chỉ giúp ta hiểu rõ hơn về giá trị thực sự của một người, mà còn tránh được những tổn thương hay thất vọng không đáng có.
Hơn thế nữa, câu nói còn khuyến khích mỗi người tự soi xét bản thân. Chúng ta không chỉ quan sát người khác mà còn cần đặt câu hỏi: “Liệu lời nói và hành động của mình có đồng nhất không? Mình đã sống chân thành và đúng với những gì mình nói chưa?” Đây là cách để tự hoàn thiện bản thân, đồng thời xây dựng một cuộc đời ý nghĩa và trọn vẹn hơn.
Tóm lại, “Thính kỳ ngôn nhi quan kỳ hành” không chỉ là một lời khuyên về cách đánh giá con người mà còn là kim chỉ nam về nhân cách và lối sống. Lời nói có thể tạo ấn tượng ban đầu, nhưng chính hành động mới là thứ quyết định giá trị thực sự. Vì vậy, hãy sống sao cho lời nói và việc làm luôn hòa hợp, để mỗi chúng ta không chỉ trở thành tấm gương sáng cho người khác mà còn xây dựng một xã hội đáng tin cậy và tràn đầy ý nghĩa.
*
Luận Ngữ
Luận Ngữ là sách sưu tập ghi chép lại những lời dạy của Khổng Tử và những lời nói của người đương thời. Sách Luận Ngữ gồm 20 thiên, mỗi thiên đều lấy chữ đầu mà đặt tên, và các thiên không có liên hệ với nhau.
Đọc sách này, người ta hiểu được phẩm chất tư cách và tính tình của Khổng Tử, nhất là về giáo dục, ông tỏ ra là người thấu hiểu tâm lý của từng học trò, khéo đem lời giảng dạy thích hợp với từng trình độ, từng hoàn cảnh của mỗi người. Như có khi cùng một câu hỏi mà ông trả lời cho mỗi người một cách.
Trình Y Xuyên, một nhà Nho đời Tống nói: “Có người đọc xong Luận Ngữ mà không thấy gì cả, có người đọc xong lại thấy thích thú một vài câu, có người đọc xong thì rất thích thú đến độ múa tay múa chân mà không hay biết”. Bởi vậy, khi đọc Luận Ngữ, phải đọc chậm rãi, suy nghĩ tường tận, càng suy nghĩ càng phát hiện được nhiều điều hay.
Trình Y Xuyên lại nói: “Ai đọc xong Luận Ngữ mà vẫn còn những tính nết như trước khi chưa đọc thì người ấy chưa hiểu được sách Luận Ngữ vậy”. Tóm lại sách Luận Ngữ dạy đạo quân tử một cách thực tiễn, miêu tả tính tình đức độ của Khổng Tử để làm mẫu mực cho người đời sau noi theo.
Viên Ngọc Quý.
Hành Trình Hoàn Thiện Bản Thân Qua Những Câu Nói Của Khổng Tử
