Câu nói của Khổng Tử: “Tri chi vi tri chi, bất tri vi bất tri, thị trí dã” (Biết là biết, không biết là không biết, đó là trí tuệ vậy) thể hiện một triết lý giản dị nhưng sâu sắc về cách con người đối diện với tri thức. Lời dạy này không chỉ đề cao sự trung thực trong nhận thức mà còn chỉ ra con đường để rèn luyện trí tuệ và hoàn thiện bản thân.
Ý nghĩa của câu nói
Câu nói có thể được hiểu một cách đơn giản: nếu bạn biết điều gì, hãy thừa nhận là mình biết; nếu không biết, hãy thẳng thắn chấp nhận là mình không biết. Khổng Tử nhấn mạnh rằng, trí tuệ không nằm ở việc cố gắng tỏ ra thông thái, mà nằm ở sự thành thật với chính mình và người khác.
“Tri chi vi tri chi” thể hiện sự tôn trọng tri thức. Khi hiểu rõ một điều, chúng ta cần xác nhận và sử dụng nó một cách đúng đắn. Ngược lại, “bất tri vi bất tri” lại nhắc nhở chúng ta rằng việc thừa nhận không biết không phải là biểu hiện của sự yếu kém, mà là khởi đầu của sự học hỏi và trưởng thành.
Bài học từ câu nói của Khổng Tử
Thành thật là nền tảng của trí tuệ: Sự trung thực với bản thân và người khác về mức độ hiểu biết của mình là bước đầu tiên để phát triển trí tuệ. Một người dám thừa nhận những gì mình không biết sẽ có cơ hội tìm hiểu, học hỏi và hoàn thiện bản thân. Ngược lại, sự giả vờ thông thái chỉ dẫn đến sai lầm và tự hủy hoại giá trị cá nhân.
Khiêm tốn trong học tập: Câu nói khuyến khích chúng ta giữ thái độ khiêm tốn. Không ai có thể biết hết mọi thứ, và việc thừa nhận những hạn chế của bản thân là biểu hiện của một người học hỏi không ngừng. Thái độ khiêm tốn này không chỉ giúp chúng ta mở rộng tri thức mà còn tạo ra sự tôn trọng từ người khác.
Phân biệt giữa sự thật và giả tạo: Trong xã hội hiện đại, nơi thông tin được lan truyền rộng rãi, việc biết cách phân biệt giữa sự thật và sự giả tạo càng trở nên quan trọng. Một người có trí tuệ là người biết cách đánh giá thông tin một cách khách quan, không ngần ngại nói “Tôi không biết” khi chưa hiểu rõ vấn đề.
Giá trị thực tiễn của câu nói
Trong cuộc sống, câu nói này giúp chúng ta xây dựng mối quan hệ dựa trên sự tin tưởng. Khi bạn thẳng thắn về những gì mình biết hoặc không biết, bạn sẽ tạo được lòng tin từ người khác. Đồng thời, điều này giúp bạn tránh được những sai lầm không đáng có khi đưa ra những thông tin hoặc quyết định sai lệch.
Trong học tập và công việc, việc thừa nhận “không biết” sẽ khuyến khích bạn tìm tòi, học hỏi và nâng cao năng lực của mình. Đây cũng là phẩm chất quan trọng của những nhà lãnh đạo và những người có tầm nhìn xa: họ biết rằng kiến thức luôn có giới hạn và việc học hỏi không bao giờ ngừng.
Ứng dụng trong xã hội hiện đại
Ngày nay, với sự phát triển của công nghệ và lượng thông tin khổng lồ, việc tiếp cận tri thức trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết. Tuy nhiên, không phải ai cũng biết cách sử dụng tri thức một cách đúng đắn. Lời dạy của Khổng Tử nhắc nhở chúng ta về trách nhiệm đối với những gì mình hiểu biết, cũng như sự cần thiết của việc đối diện với những hạn chế của bản thân.
Hơn nữa, trong một thế giới mà sự giả tạo và phô trương thường lấn át, sự khiêm tốn và thành thật trong tri thức trở thành một giá trị đáng quý. Đó không chỉ là cách để xây dựng uy tín cá nhân, mà còn là cách để góp phần làm trong sạch môi trường học thuật và xã hội.
Kết luận
Câu nói “Tri chi vi tri chi, bất tri vi bất tri, thị trí dã” là một lời nhắn nhủ về sự trung thực và khiêm tốn trong nhận thức. Nó dạy chúng ta biết tôn trọng tri thức, thừa nhận giới hạn của bản thân và không ngừng học hỏi để hoàn thiện mình. Trong bất kỳ lĩnh vực nào, việc thành thật với những gì mình biết và không biết chính là nền tảng để đạt đến trí tuệ thực sự. Hãy sống đúng với lời dạy của Khổng Tử: “Biết là biết, không biết là không biết”, để mỗi bước đi trên hành trình tri thức đều trở nên ý nghĩa và đáng giá.
*
Luận Ngữ
Luận Ngữ là sách sưu tập ghi chép lại những lời dạy của Khổng Tử và những lời nói của người đương thời. Sách Luận Ngữ gồm 20 thiên, mỗi thiên đều lấy chữ đầu mà đặt tên, và các thiên không có liên hệ với nhau.
Đọc sách này, người ta hiểu được phẩm chất tư cách và tính tình của Khổng Tử, nhất là về giáo dục, ông tỏ ra là người thấu hiểu tâm lý của từng học trò, khéo đem lời giảng dạy thích hợp với từng trình độ, từng hoàn cảnh của mỗi người. Như có khi cùng một câu hỏi mà ông trả lời cho mỗi người một cách.
Trình Y Xuyên, một nhà Nho đời Tống nói: “Có người đọc xong Luận Ngữ mà không thấy gì cả, có người đọc xong lại thấy thích thú một vài câu, có người đọc xong thì rất thích thú đến độ múa tay múa chân mà không hay biết”. Bởi vậy, khi đọc Luận Ngữ, phải đọc chậm rãi, suy nghĩ tường tận, càng suy nghĩ càng phát hiện được nhiều điều hay.
Trình Y Xuyên lại nói: “Ai đọc xong Luận Ngữ mà vẫn còn những tính nết như trước khi chưa đọc thì người ấy chưa hiểu được sách Luận Ngữ vậy”. Tóm lại sách Luận Ngữ dạy đạo quân tử một cách thực tiễn, miêu tả tính tình đức độ của Khổng Tử để làm mẫu mực cho người đời sau noi theo.
Viên Ngọc Quý.
Hành Trình Hoàn Thiện Bản Thân Qua Những Câu Nói Của Khổng Tử
