Trong kho tàng triết học Nho giáo, câu nói “Trí giả nhạo thủy, nhân giả nhạo sơn” của Khổng Tử là một trong những lời dạy giàu hình ảnh và đầy chiều sâu. Được ghi chép trong sách Luận Ngữ, câu nói này không chỉ đơn thuần miêu tả sự yêu thích của con người với thiên nhiên, mà còn gợi mở những suy tư sâu sắc về cách sống, cách ứng xử và các giá trị của cuộc đời.
Xuất xứ và ý nghĩa câu nói
Khổng Tử (551-479 TCN), nhà triết học vĩ đại của Trung Hoa cổ đại, thường dùng thiên nhiên để ẩn dụ cho những phẩm chất con người. Trong câu nói này, ông đã khéo léo sử dụng hình ảnh sông nước và núi non để phân biệt hai loại người mang những phẩm chất đặc trưng:
“Trí giả nhạo thủy”: Người có trí tuệ yêu thích sông nước. Sông nước luôn vận động, linh hoạt và không ngừng chảy về phía trước, tượng trưng cho sự uyển chuyển, sáng tạo và khát khao tìm tòi không ngừng nghỉ của người trí tuệ.
“Nhân giả nhạo sơn”: Người nhân đức yêu thích núi non. Núi non vững chãi, trầm tĩnh và bền bỉ, tượng trưng cho sự kiên định, bao dung và lòng nhân ái không lay chuyển của người mang đức hạnh.
Qua câu nói này, Khổng Tử không chỉ ca ngợi vẻ đẹp của thiên nhiên, mà còn nhấn mạnh rằng thiên nhiên là nguồn cảm hứng giúp con người hoàn thiện nhân cách. Hai phẩm chất “trí” và “nhân” không đối lập nhau mà bổ trợ, cân bằng, cùng tạo nên một con người lý tưởng.
Cảm nhận về “trí giả nhạo thủy”
Sông nước là biểu tượng của sự linh hoạt và năng động. Người trí tuệ, giống như dòng sông, không bao giờ ngừng lại. Họ luôn tìm kiếm tri thức, khám phá những điều mới mẻ, và biết cách thích nghi với những thay đổi trong cuộc sống. Sự yêu thích sông nước của người trí giả cho thấy một tinh thần cởi mở, sẵn sàng vượt qua giới hạn để tiến về phía trước.
Hình ảnh “trí giả nhạo thủy” còn là lời nhắc nhở mỗi người rằng trí tuệ không chỉ nằm ở kiến thức, mà còn ở cách chúng ta xử lý và vượt qua thử thách. Dòng nước tuy mềm mại nhưng có thể xuyên thủng đá cứng, mang ý nghĩa rằng sự thông minh cần đi đôi với sự kiên nhẫn và quyết tâm.
Cảm nhận về “nhân giả nhạo sơn”
Nếu dòng sông biểu thị sự vận động không ngừng, thì núi non lại tượng trưng cho sự ổn định và bền vững. Người nhân đức yêu thích núi vì núi mang đến cảm giác yên bình, vững chãi, và bao dung. Cũng như ngọn núi không ngại nắng mưa, người nhân đức luôn đứng vững trước mọi khó khăn, mang trong mình lòng yêu thương và sẵn sàng che chở cho người khác.
Hình ảnh “nhân giả nhạo sơn” là một lời nhắn nhủ rằng lòng nhân ái không chỉ là lời nói, mà cần được thể hiện qua hành động cụ thể. Giống như núi non cao vời nhưng vẫn âm thầm tích tụ nước mưa để nuôi dưỡng sông suối, lòng nhân ái cũng cần sự hi sinh và bao dung để lan tỏa giá trị tốt đẹp.
Tính thời đại của câu nói
Dù được nói ra cách đây hàng ngàn năm, lời dạy của Khổng Tử vẫn mang tính thời sự trong xã hội hiện đại. Cuộc sống ngày nay không chỉ cần những người thông minh, sáng tạo để dẫn dắt sự phát triển, mà còn cần những người nhân đức, giàu lòng bao dung để xây dựng một xã hội hòa bình, hạnh phúc. Một cá nhân lý tưởng cần kết hợp cả “trí” và “nhân” để sống trọn vẹn và ý nghĩa.
Những người trẻ hiện nay, khi đối mặt với nhịp sống hối hả, có thể học hỏi từ hình ảnh sông nước và núi non. Họ cần linh hoạt để thích nghi với những thay đổi, nhưng cũng cần kiên định giữ vững giá trị đạo đức. Một người vừa mang tư duy sáng tạo, vừa giàu lòng nhân ái sẽ không chỉ thành công trong sự nghiệp mà còn lan tỏa những điều tốt đẹp cho cộng đồng.
Lời kết
Câu nói “Trí giả nhạo thủy, nhân giả nhạo sơn” của Khổng Tử không chỉ là một bài học đạo lý mà còn là một bản hòa ca giữa con người và thiên nhiên. Nó khơi dậy cho chúng ta niềm cảm hứng sống vừa linh hoạt như dòng sông, vừa vững chãi như ngọn núi. Giữa cuộc sống hiện đại đầy biến động, mỗi chúng ta đều có thể tìm thấy sự cân bằng giữa “trí” và “nhân” để sống một cuộc đời đáng tự hào và ý nghĩa.
*
Luận Ngữ
Luận Ngữ là sách sưu tập ghi chép lại những lời dạy của Khổng Tử và những lời nói của người đương thời. Sách Luận Ngữ gồm 20 thiên, mỗi thiên đều lấy chữ đầu mà đặt tên, và các thiên không có liên hệ với nhau.
Đọc sách này, người ta hiểu được phẩm chất tư cách và tính tình của Khổng Tử, nhất là về giáo dục, ông tỏ ra là người thấu hiểu tâm lý của từng học trò, khéo đem lời giảng dạy thích hợp với từng trình độ, từng hoàn cảnh của mỗi người. Như có khi cùng một câu hỏi mà ông trả lời cho mỗi người một cách.
Trình Y Xuyên, một nhà Nho đời Tống nói: “Có người đọc xong Luận Ngữ mà không thấy gì cả, có người đọc xong lại thấy thích thú một vài câu, có người đọc xong thì rất thích thú đến độ múa tay múa chân mà không hay biết”. Bởi vậy, khi đọc Luận Ngữ, phải đọc chậm rãi, suy nghĩ tường tận, càng suy nghĩ càng phát hiện được nhiều điều hay.
Trình Y Xuyên lại nói: “Ai đọc xong Luận Ngữ mà vẫn còn những tính nết như trước khi chưa đọc thì người ấy chưa hiểu được sách Luận Ngữ vậy”. Tóm lại sách Luận Ngữ dạy đạo quân tử một cách thực tiễn, miêu tả tính tình đức độ của Khổng Tử để làm mẫu mực cho người đời sau noi theo.
Viên Ngọc Quý.
Hành Trình Hoàn Thiện Bản Thân Qua Những Câu Nói Của Khổng Tử
