Nho giáo dùng từ Quân tử ám chỉ cho một người đàn ông đúng nghĩa, với những yêu cầu rất cao, gần như thánh, nhưng vẫn bình dị như một con người.
Trong đạo của người quân tử, Nho giáo nêu ra ba mối liên hệ – Tam Cang – quan trọng mà một người quân tử phải xử lý cho đúng, đó là:
– QUÂN, vua tôi
– SƯ, thầy trò
– PHỤ, cha con
Trong Tam Cang này, người đàn ông quân tử đang ở vị thế kèo dưới, mình là bầy tôi phải có tấm lòng đối với vua ra sao, mình là học trò phải có tấm lòng đối với thầy ra sao, mình là con phải có tấm lòng đối với cha ra sao.
Mối quan hệ với cha là tượng trưng cho trách nhiệm của đàn ông quân tử đối với gia đình.
Mối quan hệ với thầy là tượng trưng cho trách nhiệm của đàn ông quân tử đối với công tác giáo dục.
Mối quan hệ với vua (dù cả đời cũng không gặp vua) là tượng trưng cho trách nhiệm đối với tổ chức xã hội quốc gia lớn lao bên ngoài.
Bậc quân tử phải có tấm lòng đúng mức, phải có trách nhiệm đầy đủ, phải có tình cảm sâu sắc đối với cha và mẹ trong gia đình, cũng có nghĩa là có trách nhiệm trong việc xây dựng gia đình thành một tổ ấm hạnh phúc, nề nếp, ổn định.
Bậc quân tử phải có sự tôn trọng thấu đáo, sự phụng dưỡng ân cần, sự sự kế thừa xuất sắc đối với thầy của mình, có nghĩa là phải biết bảo vệ phát triển nền giáo dục của nhân loại trường tồn. Loài người phát triển là nhờ thế hệ đi trước dạy dỗ thế hệ đi sau. Giáo dục mà thất bại thì loài người lui lại đời sống hồng hoang man rợ.
Bậc quân tử phải có lòng trung thành đối với vua, phải có sự vâng lời, phải có sự phụng sự, đối với lãnh đạo, có nghĩa là phải có trách nhiệm xây dựng xã hội kinh tế luật pháp quốc phòng an ninh cho quốc gia, dù mình không có vai trò gì quan trọng, nhưng tấm lòng là vô hạn.
Ba giềng mối, ba mối tương quan, ba trách nhiệm, từ gia đình riêng tư, đến sự nghiệp giáo dục học và dạy, đến phụng sự đất nước, là những gì người quân tử phải gánh vác.
Gánh vác để được gì?
Không để được gì cả, chỉ để yên tâm làm người, chỉ vì đó là điều đúng cần phải làm, chỉ vì đó là lẽ phải cần phải sống, thế thôi.
Quân tử sống không cần đền đáp.
(Nguồn: Theo Nền Tảng Đạo Đức)
