Khổng Tử từng dạy: “Xảo ngôn lệnh sắc tiễn hỹ nhân,” nghĩa là người có lời nói khéo léo và sắc mặt cười lấy lòng thường hiếm khi có nhân đức. Lời dạy này không chỉ đề cập đến cách đánh giá con người mà còn là bài học sâu sắc về giá trị thật sự của sự chân thành và đạo đức.
Câu nói của Khổng Tử gợi mở về một thực tế rằng, trong cuộc sống, không phải mọi lời nói ngọt ngào và nụ cười thân thiện đều phản ánh một tâm hồn chân thật. Lời nói khéo léo có thể che giấu những ý định không tốt, và một sắc mặt vui vẻ có thể là vỏ bọc cho những suy nghĩ ích kỷ. Những người như vậy thường tập trung vào việc tạo ấn tượng bên ngoài để chiếm được lòng tin hoặc sự ngưỡng mộ của người khác, nhưng bên trong lại thiếu đi sự chân thành và phẩm chất đạo đức.
Khổng Tử không bài xích lời nói khéo hay thái độ nhã nhặn, mà ông nhấn mạnh rằng nhân đức không thể được đo lường bằng vẻ ngoài. Nhân đức là bản chất nội tại, được thể hiện qua hành động thực tế và thái độ đối xử với người khác, chứ không phải qua những lời nói suông hay biểu hiện bề ngoài. Một người nhân đức không cần phải dùng lời nói khéo léo để lấy lòng người khác, mà chính hành động và tấm lòng chân thành của họ sẽ tự nhiên được người khác trân trọng.
Thực tế, chúng ta không ít lần gặp phải những người chỉ nói lời hay ý đẹp nhưng lại không giữ được lời hứa hoặc hành xử trái ngược với những gì họ đã nói. Những lời nói ngọt ngào chỉ có giá trị khi nó đi đôi với sự chân thành và hành động cụ thể. Ngược lại, lời nói dù đơn giản, mộc mạc nhưng phát xuất từ tấm lòng chân thành lại dễ chạm đến trái tim người khác hơn cả.
Lời dạy của Khổng Tử cũng nhắc nhở rằng, trong giao tiếp xã hội, chúng ta cần biết nhìn nhận và đánh giá người khác một cách sâu sắc, không nên bị mê hoặc bởi bề ngoài hào nhoáng hay những lời nói có cánh. Một người có thể dùng lời nói khéo để gây thiện cảm, nhưng liệu họ có thực sự nhân đức và đáng tin cậy hay không thì cần được kiểm chứng qua thời gian và hành động thực tế.
Đồng thời, câu nói cũng là lời khuyên để chúng ta sống chân thật hơn. Hãy để lời nói và hành động phản ánh đúng con người mình, thay vì cố gắng tạo dựng một hình ảnh hoàn hảo nhưng không thực chất. Trong cuộc sống, sự chân thành và lòng nhân hậu chính là nền tảng để xây dựng mối quan hệ bền vững và sự tin cậy lẫn nhau.
Trong bối cảnh xã hội hiện đại, lời dạy của Khổng Tử càng trở nên ý nghĩa. Chúng ta đang sống trong một thế giới nơi hình thức và lời nói hoa mỹ được đề cao, đặc biệt là trong giao tiếp công việc hay mạng xã hội. Những lời khen ngợi đôi khi trở thành công cụ để lấy lòng thay vì bày tỏ sự tôn trọng thực sự. Điều này dễ dẫn đến sự mất niềm tin giữa con người với nhau, khi những giá trị thật bị che khuất bởi vẻ bề ngoài.
Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là chúng ta nên từ bỏ lời nói khéo léo hay thái độ nhã nhặn. Lời nói khéo nếu đi cùng với sự chân thành, và sắc mặt vui vẻ nếu phát xuất từ lòng tử tế, vẫn có thể trở thành cầu nối để xây dựng các mối quan hệ tốt đẹp. Vấn đề không nằm ở hình thức, mà là ở động cơ bên trong.
Tóm lại, “Xảo ngôn lệnh sắc tiễn hỹ nhân” là lời nhắc nhở quý báu về tầm quan trọng của sự chân thành và giá trị nội tại trong mỗi con người. Đừng để mình bị cuốn vào những ấn tượng bề ngoài, và cũng đừng cố xây dựng một hình ảnh giả tạo chỉ để lấy lòng người khác. Hãy sống đúng với bản chất chân thật, lấy nhân đức làm nền tảng, bởi đó mới chính là điều giúp chúng ta đạt được sự kính trọng và yêu quý từ những người xung quanh.
*
Luận Ngữ
Luận Ngữ là sách sưu tập ghi chép lại những lời dạy của Khổng Tử và những lời nói của người đương thời. Sách Luận Ngữ gồm 20 thiên, mỗi thiên đều lấy chữ đầu mà đặt tên, và các thiên không có liên hệ với nhau.
Đọc sách này, người ta hiểu được phẩm chất tư cách và tính tình của Khổng Tử, nhất là về giáo dục, ông tỏ ra là người thấu hiểu tâm lý của từng học trò, khéo đem lời giảng dạy thích hợp với từng trình độ, từng hoàn cảnh của mỗi người. Như có khi cùng một câu hỏi mà ông trả lời cho mỗi người một cách.
Trình Y Xuyên, một nhà Nho đời Tống nói: “Có người đọc xong Luận Ngữ mà không thấy gì cả, có người đọc xong lại thấy thích thú một vài câu, có người đọc xong thì rất thích thú đến độ múa tay múa chân mà không hay biết”. Bởi vậy, khi đọc Luận Ngữ, phải đọc chậm rãi, suy nghĩ tường tận, càng suy nghĩ càng phát hiện được nhiều điều hay.
Trình Y Xuyên lại nói: “Ai đọc xong Luận Ngữ mà vẫn còn những tính nết như trước khi chưa đọc thì người ấy chưa hiểu được sách Luận Ngữ vậy”. Tóm lại sách Luận Ngữ dạy đạo quân tử một cách thực tiễn, miêu tả tính tình đức độ của Khổng Tử để làm mẫu mực cho người đời sau noi theo.
Viên Ngọc Quý.
Hành Trình Hoàn Thiện Bản Thân Qua Những Câu Nói Của Khổng Tử
