Khổng Tử từng nói: “Bất tại kỳ vị, bất mưu kỳ chính,” nghĩa là không ở vị trí đó thì không bàn về việc của vị trí đó. Lời dạy này không chỉ là một nguyên tắc ứng xử trong hệ thống chức vị và trách nhiệm mà còn là một bài học sâu sắc về thái độ sống, cách nhìn nhận trách nhiệm, và tinh thần tự ý thức của mỗi con người trong cuộc đời.
Ý nghĩa của câu nói
Câu nói của Khổng Tử phản ánh triết lý sống đề cao sự phù hợp giữa vai trò và trách nhiệm. “Vị” ở đây không chỉ ám chỉ một chức vụ cụ thể trong xã hội mà còn có thể hiểu là vị trí hay vai trò mà một người đang đảm nhận. “Chính” là những nhiệm vụ, công việc, hoặc vấn đề cần giải quyết gắn liền với vị trí đó.
Ý nghĩa chính của câu nói là: mỗi người cần tập trung vào trách nhiệm thuộc về vị trí của mình và không nên tự ý can thiệp vào những việc ngoài phạm vi hoặc quyền hạn mà mình chưa hiểu rõ. Điều này không chỉ giúp giữ sự trật tự trong xã hội mà còn đảm bảo mọi người đều phát huy được năng lực tối đa trong vai trò của mình.
Giá trị của sự tự ý thức về vai trò và trách nhiệm
Một trong những phẩm chất quan trọng của con người là khả năng nhận thức rõ ràng về vị trí và trách nhiệm của mình. Khi làm đúng bổn phận, ta không chỉ hoàn thành công việc một cách tốt nhất mà còn góp phần xây dựng một hệ thống vận hành hài hòa và hiệu quả.
Việc “không bàn về việc của vị trí không thuộc về mình” không có nghĩa là thụ động hoặc vô trách nhiệm, mà là biểu hiện của sự tôn trọng ranh giới, khả năng của bản thân và vai trò của người khác. Những người giỏi nhất không phải là những người cố gắng thể hiện mình trong mọi lĩnh vực mà là những người hiểu rõ mình nên làm gì và làm tốt điều đó.
Hệ lụy của việc vượt quá vai trò
Khi một người không ở đúng vị trí nhưng lại can thiệp hoặc đưa ra ý kiến về việc không thuộc trách nhiệm của mình, điều này thường dẫn đến sự lộn xộn, mất kiểm soát, và thậm chí là thất bại.
Ví dụ, trong một tổ chức, nếu một nhân viên cấp dưới không hiểu rõ toàn cảnh công việc nhưng lại bàn luận và phê phán quyết định của lãnh đạo, điều đó có thể gây xung đột hoặc hiểu nhầm không đáng có. Mỗi vị trí có những góc nhìn và trách nhiệm khác nhau. Chỉ khi thực sự đứng ở vị trí đó, ta mới hiểu rõ những khó khăn, thách thức, và các yếu tố cần cân nhắc khi đưa ra quyết định.
Bài học từ lời dạy của Khổng Tử
Tập trung vào trách nhiệm cá nhân: Thay vì dành thời gian quan tâm và đánh giá việc của người khác, chúng ta nên tập trung làm tốt công việc thuộc về vai trò của mình. Đây là cách tốt nhất để xây dựng uy tín và đạt được sự tôn trọng từ người khác.
Tôn trọng vai trò của người khác: Sự phân công và chuyên môn hóa trong xã hội là cần thiết. Khi ta tôn trọng vị trí và trách nhiệm của người khác, điều đó không chỉ thể hiện sự trưởng thành mà còn giúp xã hội vận hành một cách hiệu quả hơn.
Sẵn sàng học hỏi để trưởng thành: Nếu muốn đảm nhận vai trò cao hơn, hãy học hỏi, rèn luyện, và chuẩn bị để xứng đáng với vị trí đó. Khi đã đủ năng lực và kinh nghiệm, ta sẽ có cái nhìn toàn diện hơn, từ đó đưa ra những ý kiến và quyết định đúng đắn.
Ứng dụng trong xã hội hiện đại
Trong xã hội hiện đại, lời dạy của Khổng Tử vẫn giữ nguyên giá trị. Nguyên tắc này không chỉ áp dụng trong công việc mà còn trong nhiều khía cạnh khác của cuộc sống, từ gia đình, bạn bè đến cộng đồng.
Ví dụ, khi tham gia vào một nhóm làm việc, việc mỗi người thực hiện tốt phần việc của mình sẽ giúp nhóm đạt được mục tiêu chung. Ngược lại, nếu ai cũng cố gắng can thiệp vào công việc của người khác, sự phối hợp sẽ trở nên hỗn loạn và kém hiệu quả.
Lời kết
Câu nói “Bất tại kỳ vị, bất mưu kỳ chính” của Khổng Tử là một bài học sâu sắc về cách ứng xử trong cuộc sống và công việc. Nó nhắc nhở chúng ta rằng, hiểu rõ vai trò, tập trung vào trách nhiệm của bản thân và tôn trọng công việc của người khác là nền tảng để xây dựng một xã hội hài hòa và hiệu quả.
Trong mỗi hành trình, hãy luôn ý thức rõ ràng về vị trí và nhiệm vụ của mình. Bằng cách đó, chúng ta không chỉ làm tròn bổn phận mà còn tạo nên giá trị thực sự cho cuộc đời và cộng đồng xung quanh.
*
Luận Ngữ
Luận Ngữ là sách sưu tập ghi chép lại những lời dạy của Khổng Tử và những lời nói của người đương thời. Sách Luận Ngữ gồm 20 thiên, mỗi thiên đều lấy chữ đầu mà đặt tên, và các thiên không có liên hệ với nhau.
Đọc sách này, người ta hiểu được phẩm chất tư cách và tính tình của Khổng Tử, nhất là về giáo dục, ông tỏ ra là người thấu hiểu tâm lý của từng học trò, khéo đem lời giảng dạy thích hợp với từng trình độ, từng hoàn cảnh của mỗi người. Như có khi cùng một câu hỏi mà ông trả lời cho mỗi người một cách.
Trình Y Xuyên, một nhà Nho đời Tống nói: “Có người đọc xong Luận Ngữ mà không thấy gì cả, có người đọc xong lại thấy thích thú một vài câu, có người đọc xong thì rất thích thú đến độ múa tay múa chân mà không hay biết”. Bởi vậy, khi đọc Luận Ngữ, phải đọc chậm rãi, suy nghĩ tường tận, càng suy nghĩ càng phát hiện được nhiều điều hay.
Trình Y Xuyên lại nói: “Ai đọc xong Luận Ngữ mà vẫn còn những tính nết như trước khi chưa đọc thì người ấy chưa hiểu được sách Luận Ngữ vậy”. Tóm lại sách Luận Ngữ dạy đạo quân tử một cách thực tiễn, miêu tả tính tình đức độ của Khổng Tử để làm mẫu mực cho người đời sau noi theo.
Viên Ngọc Quý.
Hành Trình Hoàn Thiện Bản Thân Qua Những Câu Nói Của Khổng Tử
