Câu nói “Bác học nhi đốc chí, thiết vấn nhị cận tư; nhân tại kỳ trung hỹ” của Khổng Tử, được trích từ Luận Ngữ, là một lời khuyên sâu sắc về con đường dẫn đến nhân đức. Theo lời dạy này, học rộng, quyết chí, đặt câu hỏi, và suy nghĩ cẩn trọng là những yếu tố cốt lõi để đạt được nhân đức – giá trị cao quý mà mỗi con người hướng tới.
Ý nghĩa của câu nói
Khổng Tử nhấn mạnh rằng nhân đức không phải là điều xa vời hay bí ẩn, mà nằm ngay trong những hành động cụ thể của việc học tập, rèn luyện ý chí, tìm hiểu, và suy ngẫm.
“Bác học”: Học rộng, không chỉ giới hạn ở một lĩnh vực mà còn cần mở rộng tri thức về nhiều khía cạnh của cuộc sống. “Đốc chí”: Quyết chí, kiên định và không ngừng nỗ lực để đạt được mục tiêu cao cả. “Thiết vấn”: Đặt câu hỏi một cách chân thành và nghiêm túc, để hiểu rõ bản chất của vấn đề. “Cận tư”: Suy nghĩ cẩn trọng, dùng lý trí để phân tích và đánh giá mọi khía cạnh. “Nhân tại kỳ trung”: Khi thực hiện đủ những điều trên, nhân đức sẽ tự nhiên xuất hiện trong hành động và suy nghĩ của con người.
Bài học từ lời dạy của Khổng Tử
Học rộng – Nền tảng của sự hiểu biết: Khổng Tử đề cao việc học tập, bởi tri thức là nền tảng để con người nhận thức đúng sai và hành động đúng đắn. Tuy nhiên, việc học không chỉ dừng lại ở việc tiếp thu kiến thức một cách thụ động mà còn cần biết cách áp dụng vào thực tế. Học rộng không chỉ là để biết nhiều, mà còn là để sống một cách sâu sắc, nhân văn và ý nghĩa hơn.
Quyết chí – Sức mạnh của ý chí: Không có thành công nào đến từ sự hời hợt. Để trở thành người có nhân đức, mỗi cá nhân cần quyết tâm theo đuổi mục tiêu đã chọn. Quyết chí chính là ngọn đèn soi sáng con đường mà tri thức dẫn lối, giúp con người vượt qua khó khăn, thử thách để đạt đến nhân cách cao đẹp.
Đặt câu hỏi và suy ngẫm – Phương pháp tìm kiếm chân lý: Khổng Tử nhắc nhở chúng ta rằng, không phải mọi điều đều có sẵn câu trả lời. Đặt câu hỏi là cách để kích thích tư duy, mở rộng tầm nhìn và đào sâu sự hiểu biết. Bên cạnh đó, suy ngẫm kỹ lưỡng giúp ta phân biệt đúng sai, chắt lọc tinh hoa tri thức, và vận dụng vào cuộc sống một cách hiệu quả.
Ứng dụng trong cuộc sống hiện đại
Lời dạy của Khổng Tử vẫn giữ nguyên giá trị trong xã hội ngày nay.
Trong học tập và công việc: Việc học tập rộng rãi và sâu sắc giúp chúng ta trở nên linh hoạt và sáng tạo trong mọi lĩnh vực. Quyết chí là động lực để vượt qua mọi khó khăn, trong khi đặt câu hỏi và suy nghĩ giúp giải quyết vấn đề một cách thấu đáo và hiệu quả.
Trong xây dựng nhân cách: Một người có nhân đức không chỉ cần tri thức mà còn cần ý chí mạnh mẽ và khả năng tự phản tỉnh. Khi biết cách kết hợp học tập, hành động và suy ngẫm, mỗi chúng ta đều có thể trở thành phiên bản tốt nhất của chính mình.
Trong giao tiếp xã hội: Thái độ đặt câu hỏi và suy nghĩ cẩn trọng giúp ta hiểu sâu hơn về người khác, từ đó xây dựng mối quan hệ dựa trên sự tôn trọng và cảm thông.
Nhân đức – Kết tinh của tri thức và ý chí
Nhân đức không chỉ là mục tiêu, mà còn là hành trình không ngừng nghỉ của mỗi con người. Học tập, rèn luyện ý chí, và suy ngẫm không chỉ giúp chúng ta hoàn thiện bản thân mà còn là cách để lan tỏa những giá trị tốt đẹp đến với mọi người xung quanh.
Khổng Tử đã khẳng định rằng nhân đức không phải là điều gì quá xa vời. Nó nằm trong những nỗ lực học hỏi, sự kiên trì quyết tâm và thái độ nghiêm túc khi đối diện với tri thức và cuộc sống. Bởi vậy, mỗi người trong chúng ta đều có thể tìm thấy nhân đức từ chính hành trình sống, học tập và cống hiến của mình.
Lời kết
Câu nói “Bác học nhi đốc chí, thiết vấn nhị cận tư; nhân tại kỳ trung hỹ” của Khổng Tử là kim chỉ nam cho những ai muốn đạt đến nhân cách cao đẹp. Học rộng, quyết chí, không ngừng đặt câu hỏi và suy nghĩ là con đường đúng đắn để mỗi cá nhân tìm thấy nhân đức trong chính cuộc sống của mình.
Hãy để lời dạy của Khổng Tử trở thành ánh sáng soi đường, giúp ta không ngừng hoàn thiện bản thân, sống tốt đẹp hơn mỗi ngày, và lan tỏa những giá trị nhân văn đến xã hội.
*
Luận Ngữ
Luận Ngữ là sách sưu tập ghi chép lại những lời dạy của Khổng Tử và những lời nói của người đương thời. Sách Luận Ngữ gồm 20 thiên, mỗi thiên đều lấy chữ đầu mà đặt tên, và các thiên không có liên hệ với nhau.
Đọc sách này, người ta hiểu được phẩm chất tư cách và tính tình của Khổng Tử, nhất là về giáo dục, ông tỏ ra là người thấu hiểu tâm lý của từng học trò, khéo đem lời giảng dạy thích hợp với từng trình độ, từng hoàn cảnh của mỗi người. Như có khi cùng một câu hỏi mà ông trả lời cho mỗi người một cách.
Trình Y Xuyên, một nhà Nho đời Tống nói: “Có người đọc xong Luận Ngữ mà không thấy gì cả, có người đọc xong lại thấy thích thú một vài câu, có người đọc xong thì rất thích thú đến độ múa tay múa chân mà không hay biết”. Bởi vậy, khi đọc Luận Ngữ, phải đọc chậm rãi, suy nghĩ tường tận, càng suy nghĩ càng phát hiện được nhiều điều hay.
Trình Y Xuyên lại nói: “Ai đọc xong Luận Ngữ mà vẫn còn những tính nết như trước khi chưa đọc thì người ấy chưa hiểu được sách Luận Ngữ vậy”. Tóm lại sách Luận Ngữ dạy đạo quân tử một cách thực tiễn, miêu tả tính tình đức độ của Khổng Tử để làm mẫu mực cho người đời sau noi theo.
Viên Ngọc Quý.
Hành Trình Hoàn Thiện Bản Thân Qua Những Câu Nói Của Khổng Tử
