Dưỡng sinh thi
Giữ khí, gìn tinh, lại dưỡng thần
Ít lo, ít muốn, ít lao thân.
Cơm nên vừa bụng, đừng nhiều vị,
Rượu chỉ vài phân, chớ quá từng.
Miệng cứ câu đùa, vui miệng mãi,
Bụng thường nghĩ tốt, bụng lâng lâng.
Bốc đồng, biến trá, thôi đừng hỏi,
Để tớ tiêu dao đến tuổi trăm./.
(Bản dịch của GS. Lê Trí Viễn)
Nguyên văn bài Dưỡng sinh thi của Nguyễn Bỉnh Khiêm:
Tích khí, tồn tinh, cánh dưỡng thần
Thiểu tư, quả dục, vật lao thân.
Thực thôi ban bảo, vô kiêm vị,
Tửu chỉ tam phân, mạc quá tần
Mỗi bả hý ngôn, đa thủ tiếu,
Thường hàm, lạc ý, mạc sinh xân
Nhiệt viêm, biến trá, đô hưu vấn
Nhiệm ngã tiêu dao quá bách xuân./.
Bài thơ “Dưỡng sinh thi” của Nguyễn Bỉnh Khiêm thể hiện triết lý sống thanh thản, giản dị, hòa hợp với tự nhiên và sự an yên trong tâm hồn. Nội dung bài thơ tập trung vào nghệ thuật dưỡng sinh, bảo vệ sức khỏe cả về thể chất lẫn tinh thần, đồng thời phản ánh quan niệm nhân sinh quan trọng của tác giả.
1. Phân tích từng câu thơ
Giữ khí, gìn tinh, lại dưỡng thần
Câu thơ mở đầu nhấn mạnh sự quan trọng của việc bảo vệ ba yếu tố căn bản của sức khỏe con người: tinh, khí và thần. Đây là các khái niệm trong y học cổ truyền:
- Tinh: Tinh hoa cơ bản, nền tảng duy trì sức khỏe.
- Khí: Sự lưu thông năng lượng sống trong cơ thể.
- Thần: Tâm trí và tinh thần, cốt lõi của đời sống tinh thần.
Câu thơ khuyên rằng phải cân bằng cả ba yếu tố này để duy trì một cuộc sống khỏe mạnh và lâu dài.
Ít lo, ít muốn, ít lao thân
Nguyễn Bỉnh Khiêm chủ trương giảm bớt ham muốn và lo toan để giữ tâm an yên, đồng thời giảm bớt lao lực để bảo vệ sức khỏe. Đây là một lối sống “tri túc” (biết đủ), tránh xa những ham mê danh lợi và sự tranh đấu.
Cơm nên vừa bụng, đừng nhiều vị/ Rượu chỉ vài phân, chớ quá từng
Câu này đưa ra lời khuyên về thói quen ăn uống:
- Ăn vừa đủ: Không ăn quá no, không tham lam nhiều món ngon.
- Uống điều độ: Hạn chế rượu bia, tránh sa đà.
Lời dạy này không chỉ bảo vệ sức khỏe mà còn hướng đến một lối sống giản dị, thanh đạm, gần gũi với tự nhiên.
Miệng cứ câu đùa, vui miệng mãi,/ Bụng thường nghĩ tốt, bụng lâng lâng
Tác giả khuyên sống vui vẻ, lạc quan, biết cười đùa để tâm hồn luôn thoải mái. Bên cạnh đó, tư tưởng “nghĩ tốt” thể hiện tinh thần tích cực, tránh những suy nghĩ tiêu cực hay oán hận, góp phần giữ vững tinh thần bình an.
Bốc đồng, biến trá, thôi đừng hỏi,/ Để tớ tiêu dao đến tuổi trăm
Câu kết khẳng định triết lý sống an nhàn, không màng tới sự dối trá hay bon chen. “Tiêu dao” là một trạng thái sống tự tại, thong dong, tránh xa những phiền nhiễu cuộc đời để kéo dài tuổi thọ, mong sống hết tuổi trời.
2. Giá trị nội dung và nghệ thuật
Giá trị nội dung
- Bài thơ là một bài học về nghệ thuật dưỡng sinh, kết hợp cả thể chất lẫn tinh thần.
- Thể hiện quan niệm sống thuận tự nhiên, hòa mình với cuộc sống giản dị, không truy cầu danh lợi.
- Là triết lý nhân sinh mang tính thời đại, khuyên con người sống an nhiên, lành mạnh.
Giá trị nghệ thuật
- Lời thơ ngắn gọn, súc tích nhưng giàu ý nghĩa, dễ hiểu, dễ đi vào lòng người.
- Sử dụng hình ảnh cụ thể, giản dị (cơm, rượu, miệng cười, bụng nghĩ), gần gũi với đời sống thường nhật.
- Âm điệu hài hòa, nhẹ nhàng, phù hợp với nội dung khuyên bảo.
3. Liên hệ thực tiễn
Triết lý dưỡng sinh của Nguyễn Bỉnh Khiêm vẫn còn giá trị thời đại, nhất là trong nhịp sống hiện đại đầy căng thẳng và áp lực. Bài thơ nhắc nhở chúng ta cần giữ cho tâm hồn thanh thản, điều chỉnh chế độ sinh hoạt, ăn uống điều độ, và luôn giữ tinh thần tích cực để có một cuộc sống khỏe mạnh và an lành.
Nguồn St.
Các bài thơ khác của Nguyễn Bỉnh Khiêm
