Trưa nay, trên đường trở về nhà sau buổi làm việc, tôi bắt gặp bà hàng xóm tất tả chạy sang, ánh mắt đầy hối hả. Bà nói, có anh shipper gửi cho gia đình tôi một con gà đã làm sẵn, rồi hỏi liệu có phải tôi định cúng Tết Ông Công Ông Táo không. Giọng bà lẫn sự nhiệt tình, đầy chân thành nhắc đi nhắc lại: “Phải cúng đúng ngày 23 tháng Chạp và trước 12 giờ trưa đấy nhé!”. Tôi chỉ mỉm cười, nhẹ nhàng đáp lại bằng cái gật đầu đồng tình.
Mấy ngày trước, tôi nghe được vài đồng nghiệp bàn nhau chuyện phải cúng sớm vì năm nay ngày 23 Tết Ông Công không rơi vào cuối tuần. Trong lòng tôi bỗng dấy lên một sự tò mò: Việc cúng Ông Công Ông Táo trước hay sau ngày 23 tháp Chạp có ý nghĩa như thế nào và có nhất thiết phải cúng đúng ngày, đúng giờ như lời bà hàng xóm của tôi nói không? Và điều gì mới thực sự làm nên ý nghĩa của ngày Tết Ông Công Ông Táo?
Dưới đây là những câu trả lời mà tôi có được.
Nguồn gốc ngày Tết Ông Công Ông Táo – Sự tích “Hai ông, một bà”
Truyền thuyết kể rằng Ông Công Ông Táo – những vị thần cai quản bếp núc, đất đai, nhà cửa – xuất thân từ câu chuyện cảm động về lòng thủy chung và tình nghĩa vợ chồng.
Trọng Cao và Thị Nhi từng là một đôi vợ chồng hạnh phúc, nhưng vì không có con, họ dần xa cách. Một ngày, trong cơn giận dữ vô cớ, Trọng Cao đã đuổi Thị Nhi ra khỏi nhà.
Thị Nhi rời đi, lưu lạc đến vùng đất khác và gặp Phạm Lang, người sau này trở thành chồng thứ hai của nàng. Trong khi đó, Trọng Cao, day dứt vì lỗi lầm, Cao lên đường tìm vợ. Ngày này qua tháng nọ, tìm mãi, hết gạo hết tiền, Cao phải làm kẻ ăn xin dọc đường. Sau bao năm tháng, Trọng Cao tình cờ xin ăn đúng ngôi nhà của Thị Nhi. Ngay lập tức, nàng nhận ra người chồng cũ và mời vào nhà ăn cơm. Nhưng đúng lúc đó, Phạm Lang trở về.
Vì lo sợ chồng nghi ngờ, Thị Nhi đã giấu Trọng Cao dưới đống rạ sau vườn. Chẳng may, đêm ấy, Phạm Lang đốt đống rạ để lấy tro bón ruộng. Thấy lửa cháy, Nhi lao mình vào cứu Cao ra. Thấy Nhi nhảy vào đống lửa, Phạm Lang thương vợ cũng nhảy theo. Trong phút chốc, cả ba người đều thiêu mình trong đám lửa: Trọng Cao vì tình nghĩa, Thị Nhi vì áy náy, và Phạm Lang vì tình yêu với vợ.
Câu chuyện chạm đến trái tim Ngọc Hoàng. Ngài phong họ thành ba vị thần gọi chung là Táo Quân (ông Táo, bà Táo) với nhiệm vụ bảo vệ cuộc sống gia đình nơi trần gian. Người chồng thứ nhất là Thổ Địa (trông coi việc đất đai, nhà cửa, còn gọi là Thần Đất), Người chồng thứ hai là Thổ Công (trông coi việc bếp núc, còn gọi là Thần Bếp), vợ là Thổ Kỳ (trông coi việc mua bán, chợ búa cho phụ nữ trong nhà và sản sinh vật ngoài vườn, còn gọi là Thần Nhà).
Ý nghĩa của ngày Tết Ông Công Ông Táo
Từ câu chuyện trên, dân gian quan niệm rằng ngày 23 tháng Chạp hàng năm, Các Ông Táo, Bà Táo sẽ cưỡi cá chép bay về trời, trình báo mọi việc lớn nhỏ trong gia đình với Ngọc Hoàng. Lễ cúng không chỉ là dịp tiễn đưa các vị thần mà còn là lời cầu nguyện cho một năm mới bình an, đủ đầy.
Có quan niệm cho rằng Lễ cúng tiễn đưa ông bà Táo được cúng vào tối ngày 22 tháng Chạp Âm lịch hàng năm, vì đầu ngày 23, các vị Táo phải về chầu Trời, nếu để sang ngày 23 mới cáo lễ tiễn đưa, e rằng các vị sẽ không nhận được lễ vật tâm thành của gia chủ.
Cũng có quan niệm cho rằng lễ cúng phải diễn ra đúng ngày 23 và phải trước giờ Ngọ (12 giờ trưa), vì theo quan niệm giờ Ngọ là giờ các vị Táo bắt đầu bay về trời.
Bên cạnh quan niệm dân gian, một số nhà nghiên cứu văn hóa lại khẳng định rằng, điều quan trọng nhất không phải là thời điểm cúng, mà là sự thành tâm của gia chủ. Khoảnh khắc gia đình quây quần bên nhau, cùng ôn lại những chuyện đã qua, mới chính là ý nghĩa sâu xa nhất của ngày Tết này.
Ký ức bên mâm cơm ngày Tết Táo quân
Năm nay, lễ cúng Táo quân của gia đình tôi mang một màu sắc thật đặc biệt. Mấy hôm trước, hai con tôi bất ngờ hỏi về ông nội của chúng. Tôi kể cho các con nghe những câu chuyện về ông – những ngày ông còn sống, những kỷ niệm mà tôi vẫn luôn trân trọng. Nghe xong câu chuyện, các con tôi quyết định sẽ vẽ tranh gửi tặng ông qua mâm lễ ngày Tết Ông Táo.
Buổi chiều muộn ngày Tết Ông Táo, sau khi chuẩn bị xong mâm cơm, cả nhà chúng tôi đứng bên ban thờ gia tiên làm lễ tiễn Ông Táo về trời. Chợt nhớ ra điều gì đó, Chích Bông – đứa con gái 9 tuổi của tôi mang ra bức tranh cầu vồng và bảo: “Con gửi ông nội món quà này để ông nội có thể đi cầu vồng về nhà mình ăn Tết!”. Đứa con trai 11 tuổi thì đưa ra bức vẽ một ngôi nhà khang trang rồi nói: “Con tặng ông nội để ông có một nơi ở thật đẹp”. Vợ tôi – mẹ của hai đứa trẻ cũng góp một món quà bằng bức tranh với những bông hoa đủ màu sắc. Tôi nhìn hình ảnh ba mẹ con cầm ba bức tranh trên tay mà lòng nghẹn lại.
Buổi tối hôm ấy, cả gia đình tôi quây quần bên mâm cơm. Mẹ tôi kể lại những ngày Tết Ông Công Ông Táo xưa, khi cha tôi còn sống. Những năm ấy, chúng tôi cùng nhau dọn dẹp bàn thờ, chuẩn bị lễ cúng, và quan trọng nhất là những bữa cơm đầm ấm. Giờ đây, dù cha không còn, truyền thống ấy vẫn luôn được giữ gìn, như một sợi dây vô hình kết nối các thế hệ trong gia đình.
Ngày Tết của yêu thương và sum họp
Tôi nhận ra rằng, lễ cúng Ông Công Ông Táo không chỉ là một nghi lễ tín ngưỡng, mà là dịp để gia đình cùng nhau nhìn lại một năm đã qua. Đó là lúc để gắn kết, để yêu thương, để tưởng nhớ về những người đã khuất và trân trọng những người còn ở lại.
Với tôi, thời điểm tốt nhất để cúng các vị Táo không phải là trước hay sau 12 giờ trưa ngày 23 tháng Chạp Âm lịch, mà chính là khoảnh khắc cả nhà có thể cùng nhau sum họp. Đó mới là ý nghĩa sâu sắc nhất của ngày Tết Ông Công Ông Táo – ngày của tình thân, của những yêu thương giản dị mà thiêng liêng./.
DMT.
