Lên lầu Quán Tước
Vương Chi Hoán (Đường) (688 – 742)*
Mặt trời khuất núi xa xôi
Hoàng Hà chảy mãi biển khơi xuôi dòng
Muôn nơi ngàn dặm muốn trông
Chân lê tầng nữa mênh mông cuộc đời.
— Trích từ “Văn uyển anh hoa”
*
Trường ca hành
Khuyết danh
Trăm sông hướng đông chảy
Có lúc nào về Tây?
Tuổi trẻ không gắng sức
Đến già hận bi ai.
— Trích từ “Nhạc phủ thi tập”
*
Sóng đãi cát
Lưu Vũ Tích (Đường) (772 – 842) (**)
Gièm pha hung bạo sóng cao
Chê bai khắc nghiệt lao đao cát chìm
Trui mài đãi lọc thấu tim
Bùn tan bụi hết vàng kim tự thành.
— Trích từ “Toàn Đường thi”
*
(*) Vương Chi Hoán (688 – 742), tự Quý Lăng, là người Tinh Châu triều Đường (nay là Thái Nguyên, tỉnh Sơn Tây). Tính tình hào phóng ngang ngạnh, thơ cũng như người, khí thế hào hùng, nhiệt tình trào dâng.
Các bài thơ của ông được “chuyển thể thành nhạc, lưu mãi trong dân”, được đại chúng yêu chuộng sâu sắc, nhờ đó mà truyền tụng muôn đời, ngang danh Cao Thích, Sầm Tham, Vương Xương Linh, v.v. Bởi ông không chuộng khoa cử công danh, nên cuộc đời cũng không được nhiều người biết đến, chỉ từ mộ chí mà thấy được đây là một thi nhân “Có hiếu với nhà, có nghĩa với bạn, khảng khái vô tư, tài năng phóng khoáng”. Nghe nói ông sáng tác rất nhiều thơ, đáng tiếc là chỉ có sáu bài tứ tuyệt là được lưu truyền lại, thâu tập trong “Toàn Đường thi”, trong đó “Đăng Quán Tước lâu” và “Xuất trại” (còn gọi là “Lương Châu từ”) là nổi tiếng nhất.
Lên lầu Quán Tước
Bạch nhật ỷ sơn tận,
Hoàng Hà nhập hải lưu.
Dục cùng thiên lý mục,
Cánh thượng nhất tầng lâu.
Mặt trời buổi chiều men theo triền núi dần dần khuất, dòng Hoàng Hà vẫn cuồn cuộn chảy hướng về biển ở nơi xa. Nếu muốn nhìn cho rõ ràng hơn, thì nhất định phải leo lên thêm một tầng lầu nữa.
Đây là một bài thơ thuộc thể loại “lệ chí”. Tác giả trong quá trình lên lầu Quán Tước du ngoạn, phát hiện thấy mỗi khi lên cao thêm một tầng thì cảnh tượng lại bất đồng, cũng có cảm thụ khác nhau. Ông ngộ được rằng, đời người cũng giống như vậy, tùy vào đứng ở vị trí cao thấp khác nhau mà có tình cảnh khác nhau, tuy nhiên muốn đi lên cao nhất định phải tự mình nỗ lực mà lên. Vì thế mới viết ra bài thơ này để khích lệ chính mình.
Tác giả bút lực hùng hồn, cảm tình phong phú, sau khi thưởng thức cảnh đẹp trước mắt, liền đưa mặt trời lặn ở Tây, núi ở xa, cùng sông lớn chảy xiết không ngừng, hứng khởi với thời gian, cảm xúc với không gian, chỉ qua mười chữ “Bạch nhật ỷ sơn tận, Hoàng Hà nhập hải lưu” để miêu tả. Quả nhiên khiến người đọc không khỏi cảm thấy cảm giác thời gian trôi qua, đến rồi lại đi, xúc động bồi hồi. Ngay sau đó, thi nhân chuyển bút, dùng thêm mười chữ nữa “Dục cùng thiên lý mục, Cánh thượng nhất tầng lâu” để miêu tả một đạo lý, vô cùng chất phác. Lên cao có thể nhìn xa, không chỉ lên nơi cao hơn, mà nhân sinh sự nghiệp cũng vậy, cảnh giới tâm linh cũng vậy. Chẳng trách Chương Thái Viêm cho rằng “Dục cùng thiên lý mục, Cánh thượng nhất tầng lâu” là một danh ngôn thiên cổ.
*
(**) Lưu Vũ Tích (劉禹錫, 772-842) tự: Mộng Đắc (夢得); người Lạc Dương (nay là thành phố Lạc Dương, tỉnh Hà Nam), là viên quan và là nhà thơ và được xem là “nhà tư tưởng duy vật thô phác đời Đường, Trung Quốc. Đương thời, ông được sánh ngang với Bạch Cư Dị (người đời gọi chung là Lưu – Bạch), còn Bạch Cư Dị thì gọi ông là “thi hào”.
Là người có hoài bão lớn, nhưng lại phải sống phiêu bạt nhiều năm nên ông sinh ra căm phẫn đối với những bất công của xã hội. Vì vậy, ông làm khá nhiều bài thơ bộc lộ nỗi phẫn uất trong lòng, hoặc lấy cớ vịnh sử để tỏ chí bất khuất, hoặc lấy cớ vịnh vật để chỉ trích nền chính trị thối nát đương thời.
Ngoài thơ và từ, ông còn viết ba thiên “Thiên luận” (Bàn về trời, viết tiếp theo “Thiên thuyết” của Liễu Tông Nguyên), trình bày sâu sắc thêm tư tưởng vô thần. Do vậy, ông được xem là “nhà tư tưởng duy vật thô phác đời Đường”.
Bài viết bạn có thể quan tâm: 365 ngày cho cuộc lữ hành – Ngày 2 tháng 1: Không có sự cố gắng nào là vô ích
